مضطر بودن امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف

بسم الله الرحمن الرحیم

أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلاً مَا تَذَکَّرُونَ‌ .(نمل/ 62)

بلکه آیا(معبودان شما بهترند یا) کسی که درمانده را، به هنگامی که او را می خواند، اجابت می کند و(گرفتاری) بد را برطرف می سازد و شما را جانشینان(خود یا گذشتگان در) زمین قرار می دهد؟! آیا معبودی با خداست؟! چه اندک متذکر می شوید.

عن الصادق علیه السلام: نزلت فی القائم من آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، هو والله المضطرّ اذا صلی فی المقام رکعتین و دعا الله فاجا به و یکشف السوء و یجعله خلیفه فی الارض.(فیض کاشانی، 1402: 4/ 71؛ بحرانی، 1334: 3/ 208؛ مجلسی، 1385: 51/ 48)

در احادیث متعددی از امام باقر( مجلسی، 1385: 51/ 59) و امام صادق علیه السلام حکایت شده است که این آیه در مورد قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم است: هنگامی که ظهور می کند و نزد مقام (نزدیک کعبه) دو رکعت نماز می گذارد و دعا و تضرّع می کند و خدا دعای او می پذیرد و مشکل برطرف می گردد و ایشان(ظهور می کند و)خلیفه الهی در زمین می شود(فیض، 1402: 4/ 71؛ بحرانی، 1334: 3/ 208؛ مجلسی، 1385: 51/ 48)

واژه نزول در این احادیث به معنای تعیین مصداق است؛ نه شأن نزول اصطلاحی؛ یعنی مفهوم مضطرّ شامل هر شخصی می شود که در اثر مشکل ها دچار اضطرار شود و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف یکی از مصادیق کامل مضطر در زمان غیبت است.

آیات و روایات متعدد دیگر نیز در این باره وجود دارد از جمله:

1.       ذیل آیه«أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا ؛(حج/39)به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده است، رخصت(جهاد)داده شد، به خاطر اینکه آنان مورد ستم واقع شده اند» که به مظلومان اجازه جنگ می دهد، این آیه در حدیثی از امام باقر علیه السلام بر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف و یاران او تطبیق شده است.(مجلسی، 1385: 24/ 227)

2.        امام باقر علیه السلام ذیل آیه 200 آل عمران، تعبیر«رابطوا» را بر ارتباط با امام منتظر تطبیق کرد.(مفید، 1413: 27؛ بحرانی، 1334: 1/ 334)

3.        ذیل آیه «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ ؛(مائده/ 54) و خدا در آینده گروهی را می آورد که آنان را دوست دارد و آنان(نیز) او را دوست دارند» امام علی علیه السلام آیه را بر مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تطبیق کرد.(قندوزی، 1308: 3/ 337)

4.       ذیل آیه « فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِیِّ ؛(طه/135) پس انتظار بکشید که بزودی خواهید دانست چه کسی اهل راه درست است» امام کاظم علیه السلام «صراط سویّ» را بر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف تطبیق کرد.(بحرانی، 1334: 3/ 50؛ مجلسی، 1385: 24/ 150)

5.        ذیل آیه« وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ‌ ؛(قصص/5) و می خواهیم بر کسانی که در زمین مستضعف شده بودند، منت نهیم و آنان را پیشوایان(زمین) گردانیم، و آنان را وارثان(آن)قرار دهیم». در احادیث متعددی از امام باقر و امام صادق علیهما السلام حکایت شده است که ائمه معصومین علیهم السلام «مستضعفون» اند و آیه، مربوط به صاحب الامر است که در آخرالزمان ظاهر و بر جباران پیروز می شود و جهان را از عدل و داد پر می کند(بحرانی، 1334: 3/ 220؛ طوسی، بی تا: 184)
روشن است که این گونه احادیث مصداق این آیه را برمی شمارد و از باب جری و تطبیق است وگرنه اصل آیه در مورد پیروزی بنی اسرائیل بر فرعونیان است؛ اما واژه «تردید» که به صورت مضارع آمده است و اراده مستمر الهی را بیان می کند، بیان نوعی سنت الهی است که در طول تاریخ جاری بوده است و در هر عصری مصداق جدیدی دارد و قیام امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف از مصادیق کامل آیه است.

منبع: مطالعات تفسیری » زمستان 1389 - سال یکم، شماره 4

نویسنده: محمدعلی رضایی اصفهانی