مقدمه
«وَتَری کَثِیراً مِنْهُمْ یسارِعُونَ فِی الاِثْمِ وَالعُدْوانِ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا یعْمَلُونَ»(1)؛ می بینی بسیاری از ایشان را که سرعت می گیرند در گناه و دشمنی و خوردن آنان مال حرام را، جدّاً که بدکاری می کنند.
السحت: حرام، ناروا، کسب و کار پلید و ننگ آور و حرام.(2)
خداوند متعال در این آیه یکی از صفات یهودیان را خوردن مال حرام بیان می کند. پس غیر از تحصیل گناه و ستم کاری، به حرام خواری هم عادت داشتند.
گفته شده است: «اثم» گناهی است که ضرر آن فقط به انجام دهنده آن برسد و «عدوان» گناهی است که ضررش به دیگران برسد.
«اکل سحت» که در آیه شریفه آمده است، از گناهان کبیره و به معنای خوردن مال حرام است. منظور از خوردن مال حرام، هر نوع تصرّفی است. انواع مال های حرام مانند رشوه، پول حاصل از فروختن شراب و ربا، از موارد خوردن سحت حساب می شوند.
خوراکی که انسان می خورد، به منزله بذری است که در زمین کاشته می شود. اگر آن غذا حلال باشد، در روح صفا و رقّت ایجاد می کند و از وجودش خیر تراوش می کند و اگر حرام باشد، قساوت قلب پیدا شود.(3)
غیر از آیه بالا که حرام خواری رااز عادت های یهود بیان می کند، خداوند در سوره بقره نیز درباره صفات آنان می فرماید:
«ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِن بَعْدِ ذلِکَ فَهِی کَالحِجارَهِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَهً...»(4)
اوایل سوره بقره، برای یهود دست کم پانزده خصلت بد را ذکر فرموده است که یکی از آن ها این است که می فرماید: «شمایهود قلبتان قساوت گرفته، بلکه سختی و قساوت آن از سنگ سخت تر و نفوذ ناپذیرتر است».
با توجّه به این دو آیه، ممکن است بتوان گفت: خوردن مال حرام توسط آنان در قساوت قلب ایشان تأثیر بسزایی داشته است.
امروز نیز شرکت های مالی صهیونیستی، که به غول های اقتصادی تبدیل شده اند، هر کدام به نوعی خون ملّت ها را می مکند و در سراسر دنیا به چپاول مشغولند. اسرائیل در نیم قرن گذشته با سرمایه های غصب شده، شکل گرفته و روز به روز بر قدرت خود افزوده است تا اینکه امروز به صورت قدرتی بلامنازع در این منطقه حسّاس آسیا درآمده است و هر روز بر دامنه جنایات و قساوت های خود می افزاید. در نتیجه با گذشت زمان، نسل آنان جنایت پیشه گشته اند.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«کسب الحرام یبین فی الذرّیه»(5) آثار کسب حرام، در فرزندان آدمی مشهود است.
چگونگی تأثیر حرام خواری در کلام امام حسین علیه السلام
وقتی در روز عاشورا، امام حسین علیه السلام از هر سو در محاصره لشکریان کوفه قرار گرفت، از میان جمع اصحاب خود خارج شد و از دشمنان خواست سکوت کنند و به سخنانش گوش فرا دهند. اما آنان از سکوت خودداری کردند. با وجود این، حضرت سخنانی را ایراد فرمود که دربر دارنده سه نکته بود:
الف) هدف من جز هدایت نمی باشد، بس هر کس نافرمانی کند، هلاک خواهد شد:
«ویلکم ما علیکم أن تنصتوا إلی فاستمعوا قولی، وإنّما أدعوکم إلی سبیل الرشاد، فمن أطاعنی کان من المرشدین ومن عصانی کان من المهلکین»؛ وای بر شما که سکوت نمی کنید تا سخنم را بشنوید! من شما را به راه رشد و توفیق دعوت می کنم. پس هرکس مرا اطاعت کند، از هدایت یافتگان خواهد بود و هرکس نافرمانی مرا کند، از هلاک شدگان خواهد بود.
ب) همه شما در برابر فرمان من عصیان گرید و گوش شنوا ندارید:
«وکلّکم عاصٍ لأمری غیر مستمعٍ لقولی»؛ همه شما (به علّت مخالفت با من) گناه کارید و گوش شنوایی برای سخنان من ندارید.
ج) علّت این قساوت قلب، طغیان و سقوط دو چیز است:
«قد انخزلت عطیاتکم من الحرام، وملئت بطونکم من الحرام، فطبع علی قلوبکم، ویلکم ألا تنصتون؟! ألا تسمعون؟!»(6)؛ بخشش های بنی امیه شما را سقوط داده و شکم های شما را از حرام پر کرده و در نتیجه بر دلهای شما مهر زده (و سخن حق در دل شما نفوذ نمی کند). وای بر شما! آیا ساکت نمی شوید؟! آیا گوش فرا نمی دهید؟!
امام حسین علیه السلام در پایان این سخنان، دو چیز را عامل قساوت قلب آن مردم می شمرد:
الف) عطایا و بخشش های حرام حکومت آنان را فریفته کرده و در نتیجه دچار خذلان شده اند.
ب) غذای ناپاک و حرام قلب و درون آنان را فاسد کرده است که زمینه پذیرش سخن حق و موعظه را از دست داده اند.
طبیعی است که هر گناهی اگربا توبه جبران نشود، موجب انحراف و کجی های بیشتر می شود؛ ولی در میان همه گناهان، تغذیه از حرام، بیش از هر گناه دیگر در گمراهی فکری و انحراف از حق نقش دارد و افزون بر آثار اخروی، آثاری وضعی نیز بر روح و جان انسان باقی می گذارد. از اینجاست که می بینیم در اسلام دستور داده شده است که این اصل، نه تنها در افراد مکلف، بلکه در تغذیه کودکان و مادران آنان در دوران حاملگی و شیردادن دقیقاً مراعات شود.
از این رو، امام علیه السلام در بخش سوم عباراتی که نقل شد، فرمود: «وملئت بطونکم من الحرام فطبع اللَّه علی قلوبکم». در سال های پیش از این برای شکست دادن امام علی علیه السلام و به انزوا کشیدن امام حسن مجتبی علیه السلام از صحنه سیاست و خلافت، پول های فراوانی از سوی معاویه، به نام تحفه و هدیه به مردم کوفه اعطا شده و شکم های آنان از این غذاهای حرام انباشته گردیده بود که در اثر غذاهای حرام، قلب های آنان سیاه و جشم های حق بینشان کور وگوش هایشان از شنیدن سخن حق کر شده بود.
حرام خواری سبب حرام خواهی بیشتر می شود
امام حسین علیه السلام در ادامه سخنان خود، دو ظلم بزرگ دیگر را نتیجه حرام خواری و طمع در زندگی دنیا معرفی می کنند:
1 - پیمان شکنی
«تبّاً لکم ایتها الجماعه وترحاً حین استصرختمونا والهین فاصرخناکم موجفین، سللتم علینا سیفاً لنا فی إیمانکم، وحششتم علینا ناراً اقتدحناها علی عدوّنا وعدوّکم»؛ هلاکت و اندوه بر شما باد، ای جماعت! ذلّت و اندوه همراهتان! شما پس از آن که با شور و شوق فراوان، ما را به یاری خویش خواندید و آن گاه که ما به دادخواهی شما پاسخ مثبت داده و بی درنگ و با احساس انسانی به سوی شما شتافتیم و به یاریتان برخاستیم، شمشیرهای خود را بر ما کشیده و سرهای ما را نشانه گرفتید. آیا آتش ستم سوزی را که ما بر ضدّ دشمنان سیاه کار مشترکمان برافروخته بودیم، بر ضدّ ما شعله ور ساختید؟
2 - قیام علیه دوستان و پیشوایان
امام حسین علیه السلام در ادامه سخنان خود، به بیان دومین ستم و گناه بزرگ آن مردم می پردازند:
«فأصبحتم إِلباً لأعدائکم علی أولیائکم بغیر عدلٍ أفشوه فیکم ولا أمل أصبح لکم فیهم»؛ در نتیچه به نفع دشمنانتان همدست شدید و علیه دوستان و پیشوایانتان بپاخاستید، آن هم بی آنکه این دشمن خیره سر، عدل و دادی در جامعه شما حاکم ساخته باشد و بی آنکه امید آینده بهتر یا نیکی و شایستگی ای برایتان در آنان به چشم بخورد.
علل پیمان شکنی و اقدام علیه پیشوایان
پس از آنکه امام حسین علیه السلام عهدشکنی کوفیان و اقدام آنان در برابر دوست و امام خویش را توضیح دادند، به بیان این مطلب پرداختند که من هیچ سبب دیگری برای این رفتار شما سراغ ندارم جز اینکه غذای حرام به حلقوم شما ریخته اند و به زندگی پست دنیایی چشم طمع دوخته اید.
«... إلّا الحرام من الدنیا إ نّا لکم وخسیس عیشٍ طمعتم فیه من غیر حدث کان منّا ولا رأی تفیل لنا»؛(7) مگر اندک مال حرام و طعمه ناروایی که به حلقوم شما ریخته اند و زندگی نکبت باری که بدان چشم طمع دوخته اید، بدون آن که از ما گناهی سر زده و یا اندیشه ای سست شده باشد.
با دقت در این سخنان نورانی ابی عبد اللَّه علیه السلام درباره موضوع مورد بحث، به این نتیجه می رسیم که تغذیه حرام و پذیرش هدایای نامشروع و خلاصه، زندگی کردن با مال حرام آثار منفی فراوانی از نظر روحی و معنوی در زندگی دنیوی و اخروی انسان باقی می‌گذارد.
چهار مورد از این عوارض منفی، در سخنان امام حسین علیه السلام در این بحث بیان شد، که عبارتند از:
الف) خذلان و سقوط معنوی
ب) قساوت قلب و از بین رفتن زمینه پذیرش حق
ج) پیمان شکنی
د) قیام علیه دوستان و پیشوایان
ارتزاق از مال حرام، نه تنها زمینه گناهان یاد شده را در انسان ایجاد می کند، بلکه می تواند زمینه ساز انواع انحراف های دیگر نیز بشود. به همین علّت، سفارش های بسیاری در آیات و روایات درباره تصرّف در اموال شخصی و عمومی، رعایت محدویت های تعیین شده، به چشم می خورد. این مطلب افزون بر اینکه ادلّه شرعی و قطعی فراوانی دارد، در زندگی مردم ما نیز به تجربه ثابت شده است. زمانی که جلوه های زیبای معنوی را در افراد مشاهده می کنیم، با اندکی دقّت در می یابیم که اینان در خانواده هایی پرورش یافته اند که یکی از ویژگی های مثبت آنها زندگی از راه تلاش و کسب کار حلال بوده است و همچنین حقوق شرعی تعلق گرفته به آن اموال نیز، مانند خمس و زکات پرداخت می شده است.
منبع: محمد حسین فهیم نیا، حکمت های جاوید ( چهارده موضوع تبلیغی از سخنان امام حسین علیه السلام )، قم مسجد مقدس صاحب الزمان (جمکران) 1383.
پی نوشت ها:
1- سوره مائده، آیه 62.
2- فرهنگ بندر ریگی، ج 1، ص 1088 .
3- گناهان کبیره، ج 1، ص 426 و 432 (با تلخیص).
4- سوره بقره، آیه 74.
5- آداب کسب و معاش، ص 140 .
6- موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام، ص 422 .
7- موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام، ص 423.