بسم الله الرحمن الرحیم
«يَسْأَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ»؛ هرکه در آسمان‌ها و زمین است از او درخواست(حاجت) ﻣﻰﻛﻨﺪ ، ﺍﻭ هر روز در کاری است.
«فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»؛ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟
«سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ»؛ ای انس وجن! به‌زودی به (حساب) شما می‌پردازیم.
«فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»؛ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟ (32-29 الرحمن)
ادب اعلام نیاز، راه رشد
همه انسان‌ها از ناملایمات،ناسازگاری پدیده‌ها و رویدادها با نفسشان رنج می‌برند و به دنبال راحتی و رسیدن به حالت لذت هستند. آدمی با درک ناخوشایندی به دنبال اراده تصرف در جهان هستی بر می‌آید تا رنج خود را کاهش دهد و همزمان اراده تقرب می‌نماید تا بدین‌وسیله ناسازگاری‌ها برایش برطرف گردد. یکی از برکات سوره الرحمن کاهش رنج‌ها و قرب الی الله است زیرا در این سوره خداوند متعال اعلام می‌دارد تمام سرمایه‌های لازم و شرایط محیطی را برای سعادت و رشد و کمال فراهم آورده است و اقرار بر وجود آن‌ها می‌گیرد. حال که همه امکانات مهیا است انسان‌ها باید با تقویت اراده و به‌کارگیری قوای عقلانی، ادراکات و احساسات خود را مدیریت نماید، نیازهای خود را ساماندهی کرده تا پلکان رشد را طی کنند.
مربی مهربان با رحمانیت خود انواع نیازها را برآورده می‌سازد نیازهای زیستی مانند: زمان، مکان، نور، دما، فشار، رطوبت و نیازهای طبیعی نظیر: غذا، پوشاک، سرپناه، امنیت، ارتباط با دیگران و... .
نکته مهم این که با توجه به ترتیب آیات، نیازهای هدایتی و تربیتی و علمی بر دیگر نیازها نظیر زمان و مکان تقدم دارند (به آیات توجه فرمایید)
طلب و درخواست این نیازها ادب خاص خود را دارد؛ اگر موجودی استعداد دریافت کمال و فیض را داشته باشد خداوند تبارک و تعالی قطعاً درخواست او را اجابت می‌کند. چنانچه می‌فرماید: «يَسْأَلُهُ من فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ»
نظیر این سخن را در سوره ابراهیم آیه ۳۴ داریم آنجا که می‌فرماید: «وَآتَاكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ » و از هر چیزی که (به سبب نیازتان به آن) از او خواستید، به شما عطا کرد. موجودات آسمانی و زمینی با زبان حال و استعداد هر لحظه از خداوند درخواست دارند.
لازم است بدانیم وقتی دعا به زبان حال و استعداد باشد و قلب با خلوص متوجه خدا گردد قطعاً مستجاب است. به بیان دیگر پروردگار متعال به درخواست‌ها و حتی نخواسته‌های بشر پاسخ مثبت می‌دهد به شرطی که صادقانه و يَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَهً» ای آن که به هرکه از او نخواهد و او را نشناسد نیز می‌بخشی. عطایش از روی مهربانی و رحمت است اما در خواست غیر مطابق با فطرت را پاسخ نمی‌دهد.
چنانچه در سوره اسرا آیه ۱۱ می‌فرماید: «وَيَدْعُ الْإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الْإِنسَانُ عَجُولًا»
و انسان به همان صورت که نیکی ها را می‌طلبد (بدون توجه به عواقب امور و به سبب جهل به مصالح و مفاسد خویش، گزند و آسیب و) بدی‌ها را می‌طلبد و انسان بسیار شتاب‌زده و عجول است.
نکته اول: همانطور که گذشت منظور از درخواست تمامی آسمانیان و زمینیان دعا با زبان نیست بلکه درخواست به احتیاج است”يَسْأَلُهُ من فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْض» هرکه در آسمان‌ها و زمین است از او درخواست (حاجت) می‌کند زیرا همه موجودات زمینی و آسمانی از تمام جهات محتاج خدایند، همچنان که می‌فرماید: «یَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ» ای مردم! شمایید نیازمندان به خدا و فقط خدا بی‌نیاز و ستوده است.
نیاز دائمی موجودات لطف و فیض دائمی خداوند را طلب می‌کند. پروردگار هر لحظه دارای فیض جدید و مستمر برای آفریده‌هاست «كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ»، او هر روز در کاری است.
عبارت شریف در حدیث آمده است خداوند هر روز امر جدیدی ایجاد می‌کند که قبلاً نبوده است. همچنین پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله در توضیح آیه می‌فرمایند: هر روز گناهی را می‌بخشد غمی را برطرف می‌کند گروهی را بالا و عده‌ای را فرو می‌آورد «اللَّهُ تَعَالَی کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ فَإِنَّ مِنْ شَأْنٍ أَنْ یَغْفِرَ ذَنْباً وَ یُفَرِّجَ کَرْباً وَ یَرْفَعَ قَوْماً وَ یَضَعَ آخَرِینَ.»
اعلام این نعمت الهی در واقع آگاه کردن غافلان است که بدانند و متذکر باشند که موجودات علی‌الدوام مشمول فیض رحمت و الطاف الهی هستند «فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»
نکته دوم: بعضی از مفسران معتقد هستند سوره مبارکه الرحمن دوبخش دارد؛ بخشی به امور این دنیا می‌پردازد و بخش دوم یعنی از آیه سی و یکم وارد امور اخروی می‌گردد «سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ» ای انس وجن! به‌زودی به (حساب) شما می‌پردازیم. تعبیر (سنفرغ) جالب است زیرا این تعبیر معمولاً در مواردی گفته می‌شود که شخصی تمام کارهای خود را رها می‌کند تا با حواس جمع به کاری دیگر بپردازد و این تنها در مورد مخلوقاتی است که به حکم محدودیت هرگاه توجه به چیزی کنند از چیز دیگر باز می‌مانند اما در مورد خداوند تأکید بر حسابرسی معنا می‌شود.
به بیان روشن‌تر معنای جمله «سَنَفْرُغُ لَكُمْ» این می‌شود که ما به‌زودی بساط نشئه اول خلقت را در هم می‌پیچیم و به کار شما مشغول می‌شویم آنگاه آیات بعدی بیان می‌کند که منظور از مشغول شدن خدا به کار جن و انس این است که بر طبق اعمالشان جزا می‌دهد. به کار بردن تعبیر (ثقلان) از ماده ثقل به معنای (بار سنگین) به جهت سنگینی معنوی و استعدادهای گروه جن و انس می‌باشد چرا که خداوند به آن‌هااز نظر عقل و شعور و علم و آگاهی، وزن و ارزش خاصی داده است.