قال الله العظیم :
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (حج/77)
ای کسانی که ایمان آورده اید! رکوع کنید و سجده نمایید و پروردگارتان را عبادت کنید وکار نیک انجام دهید. باشد که رستگار شوید.
اصـول جامـع تـربیـت
نکات مورد توجه آیه:
خداوند برای سعادت انسان در آیه فوق دو برنامه را مطرح نموده و رستگاری وی را در انجام هر دو دسته اعمال دانسته است.
الف) برنامه های ثابت مانند رکوع و سجود و عبادات دیگر
ب) برنامه های متغیرو تابع زمان و مکان که در هر زمان کار خیر مصداق خاصی دارد.
نکته اول : در آیات پایانی سوره حج سلسله دستورات کلی و جامع که حافظ دین و دنیا و پیروزی آنها در تمام صحنه ها ست بیان می نماید.
ابتدا فراخوانی اهل ایمان را به اقامه نماز در آیه شریفه داریم:" یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ.........
"رکوع" به معنای خضوع و اظهار تذلل می باشد . این اظهار تذلل به صورت خم شدن در هیئت نماز محقق می شود که باید برای پروردگارباشد نه غیر آن که به معنای خضوع است. این اظهار خضوع به شکل برزمین گذاشتن پیشانی محقق می شود. بنا بر این نظر مشهور مفسران این است که " آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا" کنایه از "صلوا"می باشد.
به کار بردن این تعبیر به جای اقامه نمازمی تواند به این دلیل باشد که خداوند به ارکان مهم نماز یعنی رکوع و سجده اشاره نموده و علاوه بر آن این تعابیر تصریح می کند که اظهار تذلل و خضوع در پیشگاه خداوند ، روح و حقیقت نماز است.
سماعه می گوید از امام صادق علیه السلام سوال کردم آیا در قران رکوع و سجود بیان شده است؟ سَأَلْتُه عَنِ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ هَلْ نَزَلَ فِی الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا قُلْتُ کَیْفَ حَدُّ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ أَمَّا مَا یُجْزِیکَ مِنَ الرُّکُوعِ فَثَلَاثُ تَسْبِیحَاتٍ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثا
293
فرمودند : بلی و این آیه را قرائت نمودند." یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ....."عرض کردم :حد رکوع و سجود چیست؟ فرمود :گفتن سه مرتبه سبحان الله در رکوع و سجود کافی است. ولی اگر کسی بتواند و قدرت داشته باشد و رکوع و سجود خود را با تمجید و تسبیح و تمحید طول بدهد بهتر و نیکوتر است. زیرا حالتی نزدیک تر از رکوع و سجود بنده به خدا وجود ندارد.
اما اگر کسی امام بود و عد ه ای به او اقتدا کردند نباید رکوع و سجود خود را طولانی کند و باید رعایت حال اضعف مامومین را بنماید. رسول اکرم صلی الله علیه و آله هر وقت به جماعت نماز می گزارند رکوع و سجود را بسیار تخفیف می دادند.
نکته دوم : در ادامه ی آیه مومنان را امر به عبادت می کند........ وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ... ممکن است مراد از این جمله انجام کارهای عبادی دیگر مانند حج و روزه و.... باشد.
عبادت و عبودیت به معنای طاعت و بندگی کردن است . یعنی پروردگارتان را بندگی کنید مقصود این که خدا بدان جهت که پروردگاراست مومنان باید خود را عبد و بنده ی او قرار دهند و مطیع و فرمانبرداربی چون وچرا ی فرمان ها و دستورات او باشند.
نکته سوم : اصل جامع و کلی دیگری که خداوند برای رستگاری و سعادت مومنان بیان می نماید انجام دادن کارهای خیر است "وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ "
در این جمله خداوند مومنان را به انجام کارهای نیک توصیه کرده اما سخنی از این به میان نیاورده است که کدام عمل نیک و کدام عمل ، بد است. واصولاًمعیار نیکی و بدی در اعمال چیست؟
این می تواند بدان جهت باشد که انسان خود مستقلاً می تواند حسن و قبح و نیکی و بدی را بشناسد چیست؟
و در نتیجه کارهای خوب را از کارهای بد تمیز دهد.
به طور کلی اقامه نماز ،عبودیت و بندگی خدا و انجام کارهای نیک مانند نوافل ،صله رحم ،دستگیری فقرا و سایر کارهای مفید مانند اختراعات ابتکارات ،و خدمات ........از مشخصه های جامعه ی اسلامی است.
در پایان خداوند با تعبیر مشهور قرآنی " لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ " یادآوری می شود که حتی با ایمان و بندگی خدا و رکوع و سجود و تعبد .....وکار خیر رستگاری خود را قطعی ندانیم زیرا همیشه آفت غرور و حبط عمل در کار است.