قال الله العظیم :
و جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ ... ( حج 78)
و در راه خدا جهاد کنید و حق جهادش را ادا نمایید. او شما را برگزید و در دین کار سنگین و شاقی برشما نگذارد.
اصـول جـامـع تـربـیـت (2)
نکات مورد توجه آیه:
همانطور که گذشت در آیات پایانی سوره حج خداوند افراد با ایمان را به یک سلسله دستورات کلی و جامع که حافظ دین وپیروزی آنها در تمام صحنه ها ست دعوت می نماید.
دستورات مزبور عبارتند از: رکوع و سجده و عبادت پروردگار و انجام کار خیر
سپس خداوند پنجمین دستور را در زمینه جهاد صادر می کند و می گوید : در راه خدا جهاد کنید و حق جهاد را ادا نمایید" و جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ "
نکته اول:"جهاد" در لغت به معنای هر گونه تلاش و کوشش در دفع دشمن است و بیشتر در جنگ به کار می رود. اما با توسعه در معنا برای مبارزه با هوس های سرکش نیز کار برد دارد. به نظر می رسد مراد از جمله ی "و جاهِدُوا " معنای اعم از جهاد اکبر و جهاد اصغر باشد.
"جهاد اکبر " شامل مبارزه با همه ی مواردی است که ممکن است شری به آدمی برسد مانند شیطان که فرد را گمراه می سازد و همچنین نظیر نفس اماره که آدمی را به بدی ها امر می کند که در نتیجه جهاد شامل مخالفت با شیطان در وسوسه هایش و مخالفت با نفس در خواسته هایش می شود که رسول خدا صلی الله علیه و آله این قسم جهاد را جهاد اکبر نامید.
قبل از مبارزه با دشمن برون ، باید در سایه تهذیب نفس، دشمن درون را رام کنیم زیرا جهاد اکبرمقدم بر جهاد اصغراست گرچه جهاد اصغر می تواند مقدمه ی جهاد اکبر باشد ازهمین روست که نبی اکرم صلی الله علیه وآله هنگام بازگشت سپاهیان از جبهه های جنگ دستور به جهاد اکبر دادند.
نکته دوم : حق جهاد چگونه ادا می شود؟
خداوند به مومنان خطاب می نماید :جهاد کنید و حق جهادش را ادا نمایید" و جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ."مفسران پیرامون عبارت "حق جهاده" بیاناتی دارند از جمله:
الف) حق جهاد یعنی خلوص نیت و انجام دادن اعمال برای خدا
ب) حق جهاد یعنی مومنان تمامی توان خود را در راه خدا به کار گیرند و هر چه دارند اعم از جان و مال در این راه نثار کنند
به نظر می رسد "حق جهاد " معنی وسیعی دارد که از نظر کمیت و کیفیت و مکان و زمان و سایر جهات ،همه را شامل می شود . اما از آنجا که مرحله ی " اخلاص" سخت ترین مرحله در جهاد نفس است ،روی این مرحله تکیه کرده است ،چرا که که نفوذ افکار و انگیزه های غیر الهی در قلب و اعمال انسان آن قدر مخفی و باریک و پنهان است که جز بند گان خاص خدا از آن رهایی نمی یابند.
نکته سوم : در حقیقت قران مجید در این پنج دستور از مراحل ساده شروع کرده و به آخرین و بر ترین مراحل عبودیت می رساند . رکوع ،سجود،عبادت،انجام کارهای نیک ،جهاد و تلاش فردی و جمعی در بخش درون و برون کردار و گفتار و اخلاق و نیت.
ممکن است این تصور پیدا شود ،این همه دستورات سنگین که هر یک از دیگری جامع تر و وسیع تر است چگونه بر دوش ما بندگان ضعیف قرار داده شده است. در جمله های بعد تعبیرات گونا گونی وجود دارد که نشان می دهد اینها دلیل لطف الهی نسبت به شما است و نشانه ی عظمت و مقام شخصیت شما مومنان در پیشگاه اوست.
در نخستین تعبیر می فرمایند "او شما را برگزید" هُوَ اجْتَباکُمْ "
اگر بر گزید گان خدا نبودید این مسئولیتها بر دوش شما گذارده نمی شد.
و در تعبیر بعد می فرماید:او کار سنگین و شاقی در دین بر شما نگذارده است.
"وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ "
یعنی اگر درست بنگرید این ها تکالیف شاقی نیستند ،بلکه با فطرت پاک شما هماهنگ و سازگارند و اصولاًچون وسیله تکامل شما هستند و هر کدام فلسفه و منافع روشنی دارند که عائد خودتان می شود در ذائقه جانتان تلخ نخواهند بود ،بلکه کاملاًشیرین و گوارا هستند.
پیرامون عبارت فوق گفته شده است که اسلام بن بست ندارد مثلاًدر فرمان جهاد افراد بیمار ،لنگ،نابینا،سالمند،و زنان و کودکان و نا توانان معا فند ولی دفاع بر همه وظیفه است.
حاصل سخن اینکه انجام دستورات جامع آیات پایانی سوره حج می تواند درراه رشد وتربیت بسیار موثر باشد.