بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله العظیم
«قُلْ لِلْمُخَلَّفِينَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ يُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطِيعُوا يُؤْتِكُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِنْ تَتَوَلَّوْا كَمَا تَوَلَّيْتُمْ مِنْ قَبْلُ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا»؛
به بادیه نشینان متخلف بگو به زودی( برای جنگ) با گروهی دعوت خواهید شد، با آنان بجنگید یا اسلام آورند، پس اگر اطاعت کنید(و دعوت را قبول)، خداوند پاداش نیک به شما خواهد داد و اگر سرپیچی کنید، همان گونه که پیش از این نافرمانی کردید، شما را به عذابی دردناک عذاب خواهد کرد. (سوره فتح/ آیه16)
«لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَنْ يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِيمًا»؛
بر نابینا گناهی نیست و بر لنگ گناه نیست و بر بیمار گناهی نیست،( که به جهاد نروند) و هرکس خدا و رسولش را پیروی کند،( خداوند) او را در باغ های (بهشتی) که نهرها از زیر (درختان) آن جاریست داخل می کند و هرکس سرپیچی کند او را به عذابی دردناک، عذاب خواهد کرد. (سوره فتح/ آیه17)
اطاعت و تربیت
فراوانی آیات قرآن به صراحت از رشد معنوی در سایه اطاعت از خدا و رسولان الهی خبر می دهد آدمی در پرتو اطاعت و عمل به شریعت به قرب الهی و تعالی نایل می شود. قرآن کریم در مسئله طاعت گاهی به صورت کلی تعبیر « اطیعواالله »را به کار برده است اما در موارد بسیاری محور پاداش‌ها و قرب و بعد معنوی، اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله است، زیرا خداوند پیامبرش را آنگونه که شایسته و بایسته است تربیت کرد و سپس به امت اسلام خطاب فرمود که هرچه پیامبر صلی الله علیه و آله برای شما آورد اطاعت کنید چون اطاعت از رسول اکرم صلی الله علیه و آله اطاعت از امر خداست و اگر این کار سرلوحه برنامه زندگی نباشد انسان ها به وادی اطاعت کافران می افتند .بارها شنیده ایم که باید نفس اماره را تمرین داد تا از تمرد و سرکشی دست بردارد ،خداوند حکیم راهش را در اطاعت کردن قرارداده است.
نکته اول: بحث گذشته سخن از افراد سطحی‌نگری بود که در تحلیل و تفسیر آثار رفتارهای ناشایست خود به انحراف کشیده شده و به جای اینکه دلیل از دست دادن الطاف الهی را سوء سابقه خود بدانند آن را به جامعه ایمانی و جبهه گیری مومنین اسناد می دادند خداوند فرصت دیگری را به متخلفان می‌دهد و راه بحث و گفتگو را برای آنان باز میکند آنان برای نشان دادن پشیمانی خود و عدم دشمنی با اسلام و مسلمانان وظیفه داشتند در میدان جنگ دیگری حاضر شوند تا بدی های گذشته خود را با نیکی ها و خیرات محو نمایند. می فرماید :به بادیه نشینان متخلف بگو به زودی برای جنگ دعوت خواهید شد اگر اطاعت کنید خداوند پاداش نیک به شما خواهد داد«ان تطعیوا یوتکم الله اجرا حسنا» هرگاه به راستی از رفتار قبلی خود پشیمان شدید و دست از راحت طلبی و دنیا پرستی برداشتید باید امتحان صداقت خود را در میدان سخت و سنگین دیگری بدهید. جالب اینکه قران روی عنوان« متخلف » در آیات مکرر تکیه کرده و از «ضمیر »استفاده نمی کند ، اشاره به سستی ها و بهانه جویی هایی که این گروه پشت سر گذاشته‌اند و بی اعتناء به وضعشان بوده‌اند بیشتر روشن گردد .تاکید خداوند بر پاداش نیک به صراحت اشاره می کند که هدف از شرکت در جهاد نباید کسب غنیمت باشد بلکه باید پاداش های اخروی را مد نظر قرار دهند و امر پیامبر را اطاعت کنند و این روش تربیتی بسیار مهمی است.
نکته دوم: از آنجا که در میان متخلفان افرادی بودند که به خاطر نقص عضو یا بیماری به راستی قدرت بر شرکت در جهاد نداشتند و نباید حق آنها در این میان نادیده گرفته شود در آیه بعد بحث معذور بودن آنان را مشخص ساخته است .بعضی از مفسران گفتند که تهدید متخلفان « عذاب الیم »سبب شد که جمعی از معلولین یا بیماران خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله بیایند و عرض کنند رسول خدا تکلیف ما در این میان چیست؟ خداوند حکم نازل کرد : بر نابیناو لنگ و بیمار گناهی نیست اگر در میدان جهاد شرکت نکنند یعنی این تکلیف الهی شرط عمومی‌اش «توانایی و قدرت» است.
البته این گروه اگرچه از شرکت در میدان جهاد معاف شد ولی باید به مقدار توان خود برای تقویت قوای اسلام و پیشبرد اهداف الهی بکوشند به دلیل آیه ۹۱ از سوره مبارکه توبه که میفرماید باید برای خدا و رسولش خیرخواهی کنند. ( اذا نصحوا الله و رسوله)
به بیان دیگر اگر قادر نیستند با دست کاری انجام دهند از آنچه در توان دارند با زبان مضایقه ننمایند و این تعبیر جالبی است که نشان می‌دهد هرکس آنچه را در توان دارد باید فروگذار نکند به تعبیر دیگر اگر نمی تواند در جبهه شرکت کنند لااقل پشت جبهه را محکم نگاه دارند.
نکته سوم: توجیه گناه یک بیماری بسیار خطرناک است که قرآن در این برنامه تربیتی جلوی آن را می گیرد اگر گناهکار معترف به سراغ توبه رود جرم او خیلی سنگین نمی شود، اما مصیبت زمانیست که پای توجیه گری ها به میان می آید که کار او را سخت می کند، آیات فوق با تعبیر« عذاب الیم »خطر این توجیه گری را در دل خود پرورانده است، تعابیر اگر سرپیچی نمایید همانگونه که قبلاً سرپیچی نموده اید شما را عذاب دردناکی می کند. ( کما تولیتم من قبل یعذبکم عذابا الیما)
در این فقره به صراحت گناه آن ها یاد آوری شده است.
نیز آن کس که سرپیچی کند او را به عذاب دردناک گرفتار میکند( من یتول ....) به مسأله تخلف بر وجه دیگری اشاره دارد ،چه بسا وجدان این افراد در تخلف از امر پیامبر صلی الله علیه و آله بیدار نشده است و نیاز به هشدار جدیتر دارند.