بسم الله الرحمن الرحیم
روایات انتخابات
امین بودن
قال الباقر علیه السلام: مَنِ ائْتَمنَ غیرَ مُؤتَمَنٍ فلا حُجّةَ له علَى اللّهِ. (محمد بن یعقوب کلینی،الکافی،ج5ص299).
امام باقر علیه السلام : کسى که غیر امین را امین و معتمد شمارد، حجّتى بر خدا ندارد.
بصیرت
قال علی علیه السلام : فإنّما البَصیرُ مَن سمِعَ فتَفَکّرَ ، و نَظرَ فأبْصرَ ، و انْتَفعَ بالعِبَرِ ، ثُمّ سَلَکَ جَدَدا واضِحا یَتَجنّبُ فیهِ الصَّرْعَةَ فی المَهاوِی . (محمد باقر مجلسی،بحار الانوار،ج74،ص407).
امام على علیه السلام : با بصیرت کسى است که بشنود و بیندیشد، نگاه کند و ببیند، از عبرتها بهره گیرد، آن گاه راه روشنى را بپیماید که در آن از افتادن در پرتگاهها به دور ماند.
پایبندی به تعهدات
قال علی علیه السلام: إنَّ العُهودَ قَلائدُ فی الأعناقِ إلى یَومِ القِیامَةِ ، فمَن وَصَلَها وَصَلَهُ اللّه ُ ، و مَن نَقَضَها خَذَلَهُ اللّه ُ ، و مَنِ استَخَفَّ بِها خاصَمَتهُ إلَى الّذی أکَّدَها و أخَذَ خَلقَهُ بِحِفظِها .(آمدی ،غرر الحکم،3650).
امام على علیه السلام :همانا پیمانها، قلاده هایى است که تا روز قیامت بر گردن است، هر که آنها را رعایت کند خداوند به او احسان نماید و هر که آنها را بشکند خداوند او فرو بگذارد و هر که پیمانها را سبک شمارد پیمانها از او نزد آن کس که بر پیمانها تأکید کرده و از خلق خود خواسته است تا آنها را پاس دارند، شکایت برد.
قال علی علیه السلام : لا تَثِقَنَّ بِعَهدِ مَن لا دِینَ لَهُ .
امام على علیه السلام : به عهد و پیمان کسى که دین ندارد اعتماد نکن. (آمدی ،غرر الحکم،ص10163).
قال علی علیه السلام: أسرَعُ الأشیاءِ عُقوبَةً رجُلٌ عاهَدتَهُ على أمرٍ ، و کانَ مِن نِیَّتِکَ الوفاءُ لَهُ و مِن نِیَّتِهِ الغَدرُ بکَ .
امام على علیه السلام : زودترین کیفر را مردى مى بیند، که با او بر سر چیزى پیمانى ببندى و تو قصد پایبندى به آن را داشته باشى و او نیّت پیمان شکنى در سر بپروراند.(میرزا حسین نوری،مستدرک الوسائل،ج11،ص 48).
یاری مظلومان و ستم دیدگان
قال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم: إنَّ اللّه َ تعالى لَیَسْألُ العَبدَ فی جاهِهِ کَما یَسألُ فی مالِهِ ، فیقولُ : یا عَبدی ، رَزَقتُکَ جاها فهلْ أعَنْتَ بهِ مَظلوما ، أوْ أغَثْتَ بهِ مَلْهوفا ؟
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همان گونه که خداوند درباره دارایى بنده از او سؤال مى کند، درباره مقام و موقعیت او نیز مى پرسد و مى فرماید: بنده من! من، مقام و موقعیت، روزى تو کردم. آیا به وسیله آن ستمدیده اى را یارى رساندى؟ یا به فریاد غمزده اى رسیدى؟(میرزای نوری،مستدرک الوسائل،ج12،ص429).
عدالت طلبی واقامه حق
قال علی علیه السلام : ما حُصِّنَ الدُّوَلُ بمِثلِ العَدلِ.
امام على علیه السلام : هیچ عاملى چون عدالت ، دولتها را استوار نمى کند.(غرر ودرر آمدی،9574).
قال علی علیه السلام: لکنْ مِن واجِبِ حُقوقِ اللّه ِ على عِبادِهِ النَّصیحَةُ بمَبْلَغِ جُهْدِهِم ، و التَّعاوُنُ على إقامَةِ الحقِّ بَینَهُم .
امام علی علیه السلام می فرمایند: از حقوق واجبِ خداوند بر بندگانش این است که با تمام توانشان خیر خواه یکدیگر باشند و براى بر پا داشتن حقّ در میان خویش، همیارى کنند .(نهج البلاغه،خطبه 216).
خوش اخلاقی
قال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم: مَن وَلِیَ شَیئا مِن اُمورِ اُمَّتی فحَسُنَت سَریرَتُهُ لَهُم رَزَقَهُ اللّه ُ تعالى الهَیبَةَ فی قُلوبِهِم ، و مَن بَسَطَ کَفَّهُ لَهُم بِالمَعروفِ رُزِقَ المَحَبَّةَ مِنهُم ، و مَن کَفَّ عَن أموالِهِم وَفَّرَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ مالَهُ ، و مَن أخَذَ لِلمَظلومِ مِن الظّالِمِ کانَ مَعی فی الجَنَّةِ مُصاحِبا ، و مَن کَثُرَ عَفوُهُ مُدَّ فی عُمرِهِ ، و مَن عَمَّ عَدلُهُ نُصِرَ على عَدُوِّهِ .
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :هر کس عهده دار کارى از امور امّت من شود و نسبت به آنان حسن نیّت به خرج دهد، خداوند متعال هیبت در دل هاى آنان را روزى او فرماید و هر کس دست احسان خود را به روى آنان بگشاید، محبّت و دوستى ایشان را روزیش گرداند و هر کس از دست درازى به اموال آنان خویشتندارى کند، خداوند عزّ و جلّ دارایى او را زیاد کند و هر کس داد ستمدیده را از ستمگر بستاند، همنشین من در بهشت باشد و هر کس عفو و گذشتش زیاد باشد، عمرش دراز گردد و هر که عدالتش فراگیر باشد، در برابر دشمنش یارى گردد.(محمد باقر مجلسی،بحار الانوار،ج72،ص 359).
انتخاب افراد شایسه برای کارها
قال الصادق علیه السلام: لَیسَ یُحَبُّ لِلمُلوکِ أن یُفَرِّطوا فی ثَلاثٍ : فی حِفظِ الثُّغورِ ، و تَفَقُّدِ المَظالِمِ ، و اختِیارِ الصّالِحینَ لأعمالِهِم .
امام صادق علیه السلام : براى حکمرانان پسندیده نیست که در سه کار کوتاهى ورزند: حفظ مرزها، رسیدگى به مظالم و حقوق پایمال شده مردم و انتخاب افراد شایسته براى کارهاى خود.(محمد باقر مجلسی،بحار الانوار،ج75،ص 233).
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس مردى را از میان گروهى به کار گمارد و بین آنها خدا پسندتر از او باشد، به خدا و رسول او و مؤمنان خیانت کرده است.
تقدیم اصول بر فروع
قال علی علیه السلام: یُستدَلُّ على إدبارِ الدُّوَلِ بأربَعٍ : تَضییعِ الاُصولِ ، و التمسُّکِ بالفروعِ .و تَقدیمِ الأراذلِ ، و تأخیرِ الأفاضِلِ .
چهار چیز نشانه به سر آمدن دولتهاست: فرو گذاشتن اصول ، چسبیدن به فروع ، مقدّم داشتن فرومایگان و عقب زدن مردمان با فضیلت و لایق .(غرر ودرر آمدی،10965).
دینداری
قال علی علیه السلام: صَیِّرِ الدِّینَ حِصنَ دَولَتِکَ ، و الشُّکرَ حِرزَ نِعمَتِکَ ، فَکُلُّ دَولَةٍ یَحوطُها الدِّینُ لا تُغلَبُ ، و کلُّ نِعمَةٍ یَحرُزُها الشُّکرُ لا تُسلَبُ
امام على علیه السلام :دین را دژ دولت خود گردان و شکر گزارى را حفاظ نعمت خود ؛ زیرا هر دولتى که در حصار دین باشد شکست ناپذیر است و هر نعمتى که در حفاظ شکرگزارى باشد ربوده نشود . .(غرر ودرر آمدی،5831).
نیکوکاری
قال علی علیه السلام : مَن بَذَلَ مَعرُوفَهُ استَحَقَّ الرئاسَةَ .
امام على علیه السلام : هرکه نیکى کند ، سزاوار ریاست است .(میرزای نوری،مستدرک الوسائل،ج12،ص347).
پرهیز از حیف و میل اموال
قال علی علیه السلام: حسُنُ التَّدبیرِ و تَجَنَّبُ التَّبذیرِ من حُسنِ السِّیاسَةِ .
امام على علیه السلام : حُسن تدبیر و پرهیز از حیف و میل ، از حُسن سیاست است . (غرر ودرر آمدی،4821).
قال علی علیه السلام: مَن لَم یَحتَمِلْ مَؤونَةَ الناسِ فقد أهَّلَ قُدرتَهُ لانتِقالِها .
امام على علیه السلام : کسى که بار مؤونه مردم را به دوش نکشد ، قدرت خود را سزاوار انتقال [به دیگرى ]کرده است . (غرر ودرر آمدی،8289).
خردمند بودن
قال علی علیه السلام: أعقَلُ المُلوکِ مَن ساسَ نَفسَهُ لِلرَّعِیَّةِ بما یُسقِطُ عَنهُ حُجَّتَها ، و ساسَ الرَّعِیَّةَ بما تُثبِتُ بهِ حُجَّتَهُ علَیها .
امام على علیه السلام : خردمندترین فرمانروا کسى است که خود را چنان سیاست (تربیت) کند که جایى براى بهانه و اعتراض ملّت بر او باقى نماند و با مردم چنان سیاستى در پیش گیرد که حجّت خود را بر آنان تمام کند . (غرر ودرر آمدی،3350).
قال علی علیه السلام:إذا قَلَّتِ المَقدُرَةُ کَثُرَ التَّعلُّلُ بالمَعاذِیرِ .
امام على علیه السلام : هرگاه قُدرت (توان) کم شود، توسّل به عذر و بهانه ها زیاد شود. (غرر ودرر آمدی، 4038 ).
آگاهی
قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم: «مَن اِسْتُعْمِلَ عاملاً عن المسلمین و هو یعلم أنَّ فیهم مَنْ هو أوْلی بذلک منه و أعلم بکتاب الله و سنَّةِ نبیّه، فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین؛
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:هر کس، از میان مسلمانان، کارگزار (مدیر) گردد، در حالی که می داند دیگری نسبت به او در این کار، اولی و آگاه تر به کتاب خدا و سنت رسول اوست، به خدا و پیامبر و تمامی مسلمانان خیانت کرده است.»(علامه امینی،الغدیر،ج8،ص291).
شایسته ترین
«قال رسول الله(صلی الله علیه و آله): »مَنْ تَقَدّمَ علی المسلمین و هو یری أنَّ فیهم مَنْ هو أفضل منه، فقد خان الله و رسوله و المسلمین؛
کسی که بر مسلمانان کارگزار گردد، در حالی که می بیند در میان آنان کسی شایسته تر از او وجود دارد، به خدا و پیامبر و مسلمانان خیانت کرده است.» (علامه امینی،الغدیر،ج8،ص291).
قال علی علیه السلام:«لا یحمل هذا العَلَم إلّا أهل البصر و الصبر و العلم بمواضعِ الحق، فامضوا لما تُؤمرون به وقفوا عند ما تنهون عنه؛
این پرچم (زمامداری و مدیریت جامعه) را جز افراد آگاه و با استقامت و عالم به جایگاه حق، به دوش نمی کشند.(نهج البلاغه،خطبه 173).
ایمان درهدف
مولای متقیان، در مقام تبیین ویژگیهای مالک اشتر، به عنوان یک مدیر نمونه، ایمان و اعتقاد راسخ او به عقیده و خسته نشدن از دفاع از آن را، از جمله آنها برشمرده می فرماید:
«فإنَّه سیف من سیوف الله لا کلیلُ الظُبَّةِ و لا نابیِ الضریبة؛ فإنْ أمرکم أنْ تنفروا فانْفِروا و إنْ أمَرَکم أنْ تُقیموا فأقیموا، فإنَّهُ لایُقْدِمُ و لایُحْجم و لایؤخِّر و لایقدِّم إلّا عن أمری؛
او، شمشیری از شمشیرهای خداست که نه تیزیِ آن کند می شود و نه ضربت آن بی اثر است. اگر شما را فرمان کوچ کردن داد، کوچ کنید و اگر گفت بایستید، بایستید که او در پیشروی و عقب نشینی و حمله، بدون فرمان من اقدام نمی کند.»(نهج البلاغه،نامه38).
احترام به نظر کاشناسان واهل خبره
قال علی علیه السلام: « لَا تَسْتَبِدَّ بِرَأْیِکَ فَمَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَک»
خودرأی مباش، زیرا، هر کس مستبد در رأی باشد، نابود می شود.»(شیخ طوسی،امالی،ص731).
سعه صدر
امیر مؤمنان علی علیه السلام سعه صدر را یکی دیگر از معیار ملاکهای گزینش کارگزاران دانسته و در مواردی بر آن تأکید کرده، از جمله در یکی از کلمات قصار و پندآموز می فرماید:
«آلةُ الریاسة سعة الصدر؛
بردباری و تحمل سختی ها، ابزار ریاست است.».(نهج البلاغه،حکمت 176).
شجاعت
از جمله معیارهای گزینش فرماندهان شجاعت و نترس بودن است که حضرت علی علیه السلام: خطاب به مالک اشتر می فرماید:
« فَوَلِّ مِنْ جُنُودِکَ ...أَهْلِ النَّجْدَةِ وَ الشَّجَاعَةِ»برای فرماندهی سپاه ... افرادی را از خاندان پارسا و دارای سوابق نیکو و دلاور و سلحشور انتخاب کن!»(نهج البلاغه،نامه 53).
فروتنی
حضرت علی(علیه السلام) نیز از جمله ملاکها و معیارهای لازم در انتخاب افراد جهت مسؤولیت، فروتنی را برشمرده و در مواردی به آن اشاره کرده است. وی، خطاب به مالک اشتر می فرماید:
«اخْفِضْ لِلرَّعِیَّةِ جَنَاحَکَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَکَ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ وَ آسِ بَیْنَهُمْ فِی اللَّحْظَةِ وَ النَّظْرَةِ وَ الْإِشَارَةِ وَ التَّحِیَّةِ حَتَّى لَا یَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِی حَیْفِکَ وَ لَا یَیْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِکَ وَ السَّلَامُ».
پر و بالت را برابر رعیت بگستران و با مردم گشاده روی و فروتن باش و در نگاه و اشاره چشم، در سلام کردن و اشاره کردن، با همگان، یکسان باش، تا زورمندان در ستم تو طمع نکنند و ناتوانان از عدالت تو مأیوس نگردند.»(نهج البلاغه،نامه 53).
توانایی
حضرت علی علیه السلام: خطاب به مالک اشتر برای تعیین و گزینش مسؤولان و کارگزاران می فرماید: «َو اجْعَلْ لِرَأْسِ کُلِّ أَمْرٍ مِنْ أُمُورِکَ رَأْساً مِنْهُمْ لَا یَقْهَرُهُ کَبِیرُهَا وَ لَا یَتَشَتَّتُ عَلَیْهِ کَثِیرُهَا ».
ای مالک! برای هر یک از کارهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی خود، مدیر و رییسی را تعیین کن، مدیری که دارای دو ویژگی باشد: بزرگی و عظمت کار، او را ناتوان و مغلوب نسازد و زیادی و تراکم کار، رنجورش نکند.» (نهج البلاغه،نامه 53).
منبع: اداره پاسخگویی به سوالات دینی حرم مطهر