انـفاق و تـربیـت

بِسم الّلهِ الرحمنِ الرحیم

قال الله العظیم:

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ­ ­ ­(36/سبا)

قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقينَ ­(39/سبا)

بگو: بدون شک، پروردگارم برای هر کس از بندگانش که بخواهد روزی را گشایش می‌دهد و یا برای او تنگ (و محدود) می‌گرداند و هر چه را (در راه او) انفاق کردید پس او (عوضش را)جایگزین می‌کند و او بهترین روزی دهندگان است.

انـفاق و تـربیـت

تبیین نگاه قرآن به مسایل اقتصادی از اهمیت بسیار برخوردار است. مال پرستان برای حفظ منافع و مصالح خود به حرکات ویرانگر دست می‌زنند و از ثروت و قدرت در جهت نابودی ملتها و امت ها استفاده می‌کنند.در حالی که قرآن کریم شناخت منعم ­واقعی را لازم دانسته و آن را مقدمه‌ای برای سپاسگزاری عملی می‌داند کسی که بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز کفران نعمت نمی‌کند و با امر رسالت محاربه ندارد بر بندگان صالح او نمی‌تازد و از انفاق در راه خدا بیمی به دل راه نمی‌دهد.

نکته اول: محتوای این آیه تاکید بر مطلب گذشته است ولی از دو جهت تازگی دارد:

­نخست اینکه در آیه فوق تعبیر "عباد"به کار رفته است. بدین معنا که خداوند در مورد بندگان مؤمن نیز قبض و بسط روزی دارد. همچنان که در مورد دیگران داشته. ازسوی دیگر آنچه در آغاز این آیه آمده در حقیقت مقدمه و تشویقی است برای انفاق در راه خدا.

آیه در مقام موعظه مؤمنان است زیرا خداوند اراده فرموده راهی برای افزایش سعادت و تکامل آنها بیان نماید.

­مقتضای ربوبیت و مالکیت پروردگار قبض و بسط رزق‌هاست می‌فرماید:

"قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ"

نکته دوم: سپس می‌افزاید: آنچه را در راه خدا انفاق کنید خداوند جای آن را پر می‌کند . "وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ "

تعبیر " مِنْ شَيْ‏ءٍ" بسیار پر معناست زیرا " شَيْ‏ءٍ" به معنی وسیع کلمه تمام انواع انفاقها را اعم از مادی ومعنوی ،کوچک و بزرگ ،برای هر انسان نیازمند اعم از صغیر و کبیر شامل می‌شود.

مهم این است که انسان از سرمایه‌های موجود خود در راه خدا ببخشد با شرایطی که درکلام خدا ومعصومین ­علیهم السلام اشاره شده است.

اصل مهم در این جا رعایت این نکته است که باید مال انفاق شده حلال بوده و در محل عُقلایی و شرعی صرف شود. لکن هر گاه انفاق در غیر موضع باشد نه مطلوب است و نه عِوض دارد. چون مال یکی از نعم الهی به شمار می‌رود ­این شخص جزء افراد مبذرخواهد گردید که قرآن در باره آنها می فرماید:

"اِنَّ الْمُبَذِّرِينَ‏ كانُوا إِخْوانَ الشَّياطِين‏" آنان برادران شیاطین به شمار می‌روند.

این صحیح است مالی که در راه رضای خدا انفاق گردد، اگر چه زیاد باشد داخل در اسراف نیست لکن در مورد انفاق نیز رعایت میانه روی و اقتصاد لازم است.

نکته سوم: ضمانت بسیار معتبری در آیه فوق ازسوی خدای تعالی داده شده است.می‌فرماید:

" وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ "هر چه انفاق کنید عوضش را می‌دهد.

امام سجاد علیه السلام در بیان نورانی که بر گرفته از همین آیه شریفه است می‌فرمایند:

" مَنْ‏ أَيْقَنَ‏ بِالْخَلَفِ‏ جَادَ بِالْعَطِيَّه" هر کس یقین داشته باشد که عوض انفاقش را خواهد گرفت در انفاق سخاوت خواهد ورزید. انفاق انسان مؤمن در جای خودش مانند نهر روانی است که یک سطل آب از آن نهر برمی‌دارد همان لحظه جایش پر می‌شود. دیگر جای نگرانی نیست. منتهی ممکن است انسان بعدها بفهمد.

شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: اگر خداوند جای آنچه را انفاق شده پر می‌کند .پس چرا من هر چه انفاق می‌کنم جایگزین نمی‌شود.حضرت فرمودند: اگر مال حلال باشد و برای مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران می‌شود .

" لَوْ أَنَ‏ أَحَدَكُمُ‏ اكْتَسَبَ‏ الْمَالَ مِنْ حِلِّهِ، وَ أَنْفَقَهُ فِي حِلِّهِ، لَمْ يُنْفِقْ دِرْهَماً إِلَّا أُخْلِفَ عَلَيْهِ"

در حدیث دیگر آمده رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند، هر شب منادی ندا می‌دهد"…هَب‏ لِلمُنفِق‏ خلفا" خدایا به انفاق کننده عوض و پاداش بده …

نکته چهارم: در پایان آیه آمده است ." وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقينَ "او بهترین روزی رسان است. زیرا خداوند که روزی می‌دهد بلا عوض و صرفاً از در جود و سخا و بخشش می‌دهد ولی دیگران اگر بدهند به عنوان ­قرض و معامله می‌دهند. آری می‌دهند تا پس بگیرند.

در حالی که خداوند رزاق حقیقی است و دیگران واسطه وصول رزقند.