قال الله العظیم :
وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّهٍ وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَه وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ (61/نحل)
و اگر خداوند مردم را به خاطر سمتشان مواخذه و عذاب کند هیچ جنبنده ای را روی آن (زمین)باقی نمی گذارد .و لکن (سنت خداوند بر مهلت دادن است)کیفر آنان را تا زمان معینی به تا خیر می اندازد پس همین که اجلشان فرارسد نمی توانند نه ساعتی پس و نه ساعتی پیش افکنند.
تـا خـیر در عـذاب از نگـاه تـربیتـی
نکات مورد توجه آیه:
همیشه یک سوال مهم اذهان را به خود مشغول کرده است.چگونه خداوند بندگان گناهکار را با این همه ظلم و جنایت سریعاًکیفر نمی دهد ؟
در جواب باید گفت : سنت خداوند بر مهلت دادن و تاخیر کیفر است .به بیان دیگر خداوند بر اساس رحمانیت مطلقش همه را از نعمت دنیا بر خوردار می کند. " من يعطي من لم يسأله و من لم يعرفه تحننا منه و رحمه"خداوند به کافرنعمت دنیوی می بخشد که می تواند وسیله تنبیه و توبه و ایمان او گردد. آنچه کافر از آن بهره می برد و نعمت خدا در را کژراهه صرف می کند در واقع وسیله سقوط خود را فراهم می آورد.
آیه فوق در مقام بیان آن است که چنانچه پروردگار هر یک از افراد بشر را چه از نظر گناهان انفرادی مانند شرک و جنایت و چه از نظر گناهان اجتماعی و همگانی مورد مواخذه و پیگیری قرار دهد به یقین نظام زندگی بشر مختل خواهد شد.
نکته اول :
خداوندبر اساس فضلش جهان را اداره می کند و اگر تفضل الهی نبود و مقرر می شد که افراد بشر در اثر کفران نعمت و گناهان بدون تاخیر مورد مواخذه و عقوبت قرار بگیرند مانند زلزله و بیماریهای همگانی ....نسل بشر منقرض می گردد. " وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّه" کلمه "ناس" افراد و اجتماع را شامل می شود.
واژه " دابه" به معنی هر گونه موجودزنده و جنبنده است. در این جا دو احتمال تفسیری برای این کلمه وجود دارد.
الف) " دابه" به معنای انسان باشد. یعنی اگر خداوند ،انسان ها را به خاطر ظلمشان مواخذه کند ،انسانی بر صفحه ی کره خاک باقی نخواهد ماند.
ب) " دابه " به معنای همه جنبندگان می باشد. یعنی با هلاکت نسل بشر تمام موجودات از بین می روند. زیرا آفرینش آنها برای انسان بوده است .
خطر و اثر برخی ظلم ها فراگیر است و شامل همه جنبنده ها از انسان و حیوان می شود. چنانکه می فرماید:وَ اتَقُوا فِتنَه لا تُصِیبَنَّ الذَینَ ظَلمُوا مِنکمُ خاصَّه ... ( انفال 25 )
بترسید از گناهانی که آثار شوم آنها تنها دامن ستمگران را نمی گیرد.
نکته دوم:
خداوند مدتی به هر یک از افراد مهلت داده تا بتواند با نیروی اختیار خود هر هدف و مقصدی را می خواهد با سعی و کوشش به آن سو رهسپار گردد. و بعضی از افراد در اثر اطاعت به مقاماتی از سعادت و انسانیت نائل می شوند و گروهی دیگر در اثر ارتکاب گناهان فضل پروردگارشان را به صورت نعمت و عقوبت در می آورند خداوند با بیان تهدید آمیز می فرماید: " يُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى"
مدت مقرر و معین نسبت به فرد فرد انسان ، همان مرگ اوست.و نسبت به امت ها انقراض ایشان و نسبت به عموم بشر همان نفخ صور و آمدن قیامت است.
در مورد اجل مسمی مفسران بیانات گوناگونی دارند که به نظر می رسد که منظورهمان فرارسیدن مرگ است . یعنی خداوند مردم را برای اتمام حجت تا پایان عمرشان مهلت می دهد شاید ظالمان به فکر اصلاح خویش بیفتند، در برنامه زندگی خود تجدید نظر به عمل آورند و به سوی خدا و حق و عدالت باز گردند.
نکته سوم :
هنگامی که اجل آنها سر رسد ، نه ساعتی تا خیر می کنند و نه ساعتی پیشی می گیرند
"فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَه وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ"
از امام معصوم علیه السلام : سوال شد که چرا بعضی مردگان چشمشان باز است و بعضی بسته است؟حضرت در پاسخ فرمودند :چون آنها که چشمشان باز بوده فرصت بستن پیدا نکرده اند و آنها که بسته بوده فرصت باز کردن نداشته اند.