تـربیـت انفـاق کنـندگـان (حدید/ 8 و 10)

بسم الله الرحمن الرحیم

قال الله العظیم:

«آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَأَنفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ»؛

به خدا و پیامبرش ایمان آورید ﻭ ﺍﺯ ﺍﻣﻮﺍﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪﺍ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﺩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ، ﺍﻧﻔﺎﻕ ﻛﻨﻴﺪ ، ﭘﺲ ﺑﺮﺍﻱ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺍﻧﻔﺎﻕ ﻛﺮﺩﻩ‌ﺍﻧﺪ ، ﭘﺎﺩﺍﺵ ﺑﺰﺭﮔﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ.

«وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُولَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَه مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الحُسنی وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»؛

وشما را چه شده که در راه خدا انفاق نمی‌کنید؟ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺯﻣﻴﻦ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺧﺪﺍﺳﺖ (ﻭ- ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭼﻴﺰﻱ ﻧﻴﺴﺖ).ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻓﺘﺢ ( ﻣﻜﻪ ) ﺍﻧﻔﺎﻕ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺟﻬﺎﺩ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ(ﺑﺎﺩﻳﮕﺮﺍﻥ) ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ، ﺁﻧﺎﻥ ﺍﺯ ﺟﻬﺖ ﺩﺭﺟﻪ ﺍﺯ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻓﺘﺢ ( ﻣﻜﻪ ) ﺍﻧﻔﺎﻕ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺟﻬﺎﺩ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ، ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪﺗﺮﻧﺪ.

ﻭ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﻭﻋﺪﻩ ﻧﻴﻜﻮ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺍﻧﺠﺎم ﻣﻰﺩﻫﻴﺪ، ﺁﮔﺎﻩ ﺍﺳﺖ. (آیات8 و۱0 سوره مبارکه حدید)

­

تـربیـت انفـاق کنـندگـان

قرآن کریم پیرامون انفاق و چگونگی آن ،آیات فراوانی دارد در ابتدای سخن مرور کوتاه بر دسته‌بندی این آیات داریم:

الف) آیاتی که شروطی برای انفاق مقبول یاد می‌کنند تا آثار آن از بین نرود مثلاً می‌فرماید:

از برجسته‌ترین اموالتان که پاک و حلال و محبوب خودتان است انفاق کنید.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ ... .(بقره/٢٦٧) ونیز می‌فرماید:

­لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ...( ال عمران٩٢ )

چنانکه حضرت رضا علیه السلام بهترین غذاها را انفاق می‌کردند.

ب) آیاتی که سود انفاق را برای انفاق کننده می‌دانند.

وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِّنْ أَنفُسِهِم..( بقره/۲۶۷)­

در واقع انفاق مانند ریختن آب به پای نهال وجود خودمان است.که در نتیجه آبیاری ­همواره سرسبز و خرم و تثبیت شده می‌ماند.

ج)آیاتی که خطر ابطال انفاق بر اثر منت و اذیت را هشدار می‌دهند:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالَاذی ...(بقره/٢٦٤)

د) آیاتی که به انسان درباره خطراتی که مانع انفاق می‌شوند مانند ( شح نفس) هشدار می‌دهند:

­وَيُؤْثِرُونَ عَلَی أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَه وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ (حشر/۹)

اما مهمتر از توجه به ارزش و آثار و موانع انفاق ، توجه به درک­ موقعیت‌های گوناگون وارزش مسأله انفاق در زمان‌های دشوار است که سوره حدید در آیات فوق بدان پرداخته است.

نکته اول: سوره حدید در جهت تحکیم پایه‌های عقیدتی با بیان معارف توحیدی و اعتقاد به فرمانروایی خداوند بر محور انفاق دور می‌زند.

مطالعات نشان می‌دهد که فضای حاکم بر جامعه آن روز به گونه‌ای بوده است که انفاق جان و مال بر عده‌ای از مسلمانان دشوار می‌نموده است از این رو خدای سبحان در بخش درخور توجهی از آیات این سوره جامعه اسلامی را به ایمان، اخلاص و انفاق مال در راه خدا ،خشوع قلبی در برابر آیات الهی و ترجیح آخرت بر دنیا فرا می‌خواند و به خاطر سنگدلی و فسق در اعمالی که اهل کتاب به آن گرفتار شده‌اند هشدار می‌دهد و چون ریشه این رذایل اخلاقی در ضعف اعتقاد است در آغاز سوره مباحث اعتقادی آمده است.

نکته دوم: ­پس از بحث مقدماتی درباره اوصاف خدای سبحان بحث اصلی سوره حدید یعنی ( انفاق) از آیه هشتم آغاز می‌شود. خداوند خطاب به مؤمنان می‌فرماید: به خدا و رسولش ایمان آورید و از اموالی که خدا شما را در آن خلیفه خود یا جانشین پیشینیانتان قرار داده ، انفاق کنید.آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ " " فِيهِ " ­نکته مهم اینکه انفاق کننده باید دارای ایمان قوی باشد تا با انفاق خالصانه خود از نقص به کمال برسد .

تعبیر به " مستخلفین" (جانشینان) می تواند اشاره به نمایندگی انسان از سوی خداوند در زمین و مواهب آن باشد و یا جانشینی از اقوام پیشین. در هرحال ،در نگاه قرآنی آدمی مالک حقیقی نیست بلکه امین پروردگار است نسبت به مالی که در اختیار او قرار می‌گیرد. به همین جهت هیچکس حق ندارد مال را در غیر رضایت الهی به کار بگیرد­تا به اجر عظیم که در دنیا و آخرت نصیب او می‌گردد دست یابد.

نکته سوم: استدلالی که در آیه دهم برای مسئله انفاق به آن پرداخته شده است بسیار جالب است زیرا می‌فرماید: چرا در راه خدا انفاق نکنید در حالی که میراث آسمان‌ها و زمین از آن اوست.

"وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ..."

این تعبیر بدین مطلب اشاره دارد که نه تنها اموال و ثروت‌های روی زمین بلکه آنچه در تمام آسمان‌ها و زمین وجود دارد، خداوند وارث آن است. بنابراین انفاق کننده در واقع آنچه را که از آن پروردگار است در راه خدا می‌دهد.

لازم به ذکر است رتبه‌ی کسانی که پیش از فتح مکه (که اسلام ضعیف بود و مسلمانان به کمک مالی و مبارزه نیاز داشتند) انفاق کردند به مراتب برتر و بیشتر از کسانیست که پس از فتح مکه به این کارها اقدام نمودند.