بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله العظیم:
«وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ»؛ وبرای کسی که از مقام ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ( ﻛﻪ ﺍﺣﺎﻃﻪ ﻭ ﺗﺴﻠّﻂ ﺍﻭ ﺑﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻭ ﺑﺎﻃﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺍﺳﺖ) ﺑﺘﺮﺳﺪ ﺩﻭ ﺑﻬﺸﺖ ﺍﺳﺖ.
«فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»؛ پس کدامیک از نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟
«ذَوَاتَا أَفْنَانٍ»؛ (دوبهشتی که) دارای درختان و شاخسارهای با طراوت وانبوه است.
«...فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ»؛ درآن دوبهشت دو چشمه‌ای است که همواره جاری است.
«... فِيهِمَا مِن كُلِّ فَاكِهَه زَوْجَانِ»؛در آن دو بهشت از هر میوه‌ای دو نوع فراهم است. (الرحمن آیات 46 تا52)
تــرس و تــربـیـت
قرآن کریم در مقام توصیف رشد یافتگان از واژگانی همچون خشیت، خوف ،وجل و... که در معنای کلی ترس به کار رفته بهره می‌برد. باید دانست : واژگان " ترس"به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف) کلماتی که جنبه مثبت و ارزشی دارند مانند: خشیه ، وجل
ب) واژگانی که گاه جنبه مثبت و گاه منفی دارند: نظیر خوف و فزع
ج) کلماتی که در ترس به معنای منفی به کار می‌روند : مانند رعب و جبن
هر کدام از این کلمات در قرآن با دقت و ظرافت خاصی به کار رفته است به عنوان مثال :"خشیت" ترس آمیخته
با تعظیم است در برابر خداوند ، که از روی علم و آگاهی است. به همین دلیل به علماء اختصاص یافته است.
" وجل " در باره کسی به کار می‌رود که از چیزی احساس خطر می‌کند و دلهره و اضطراب دارد و همچنین به حالت دل نگرانی در قلب معنا شده است.
و اما "خوف " به معنای انتظار ناخوشایند از یک نشانه مظنون یا معلوم است.خداوند متعال در مواردی از خوف مؤمنانه سخن می‌گوید مانند: " تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا ..." ( سجده/۱۶)
و نیز می‌فرماید: "وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى"ﻭ ﺍﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻣﻘﺎم ﻭ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﺗﺮﺳﻴﺪﻩ ﻭ ﻧﻔﺲ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﻮﺍ ﻭ ﻫﻮﺱ ﺑﺎﺯﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ بهشت ماوای اوست" (نازعات/٤٠)
حال سئوال مهم این است که چگونه به این ترس سازنده و رشد دهنده دست یابیم ؟ خلاصه آنچه در روایات معصومین علیهم السلام دیده می‌شود،در موارد ذیل می‌توان خلاصه نمود
۱)دوری کردن و پرهیز از ستم بر دیگران
2) خودداری از شهوت رانی
3) ترجیح آخرت بردنیا
4) آلوده نشدن به مال حرام و رابطه نامشروع
5) نشستن در مجلس علم
قال أمیرالمؤمنین (علیه السلام): مَنْ مَشَی فِی طَلَبِ الْعِلْمِ خُطْوَتَیْنِ وَ جَلَسَ عِنْدَ الْعَالِمِ سَاعَتَیْنِ وَ سَمِعَ مِنَ الْمُعَلِّمِ کَلِمَتَیْنِ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ جَنَّتَیْنِ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ.
هرکس دو قدم در پی علم و دانش برود در مجلس عالم دو ساعت بنشیند و دو کلمه از علم بشنود خداوند دو بهشت بر او واجب می‌کند چنان که خدای تعالی فرموده: "وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتان"
نکته اول: یکی از اوصاف مهم بهشتیان بنابر نقل سوره الرحمن خوف از مقام پروردگار است" وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ .." برای این عبارت مفسران تفسیرهایی بیان کرده‌اند:
الف) خوف از مقام علمی خدا و مراقبت دائمی او نسبت به همه انسان‌ها نظیر آنچه در آیه ۳۳ سوره رعد آمده که می‌فرماید: " أَفَمَنْ هُوَ قَائِمٌ عَلَىٰ كُلِّ نَفْسٍ بِما کسبت..." ﺁﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻧﻔﻮﺱ (ﺟﻬﺎﻧﻴﺎﻥ ) ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩﺍﻧﺪ ، ﻣﺴﻠﻂ ﻭ ﺣﺎﻛﻢ ﻭ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ ﺍﺳﺖ ( ﻭ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻮﻟﺎﺕ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﺎ ﺭﺳﺎﻧﺪﻧﺸﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻨﺰﻝ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺩﺭ- ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺩﺍﺭﺩ ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺍﻳﻦ ﺻﻔﺎﺕ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭﺩ؟)
ب) خوف از مواقف قیامت و حضور در پیشگاه پروردگار برای حسابرسی
ج) ترس از مقام عدالت الهی
د) ترس از خداوند نه به خاطر آتش دوزخ و طمع در نعمت‌های بهشتی بلکه تنها به جهت مقام پروردگار وجلال او.
باید متذکر شد که خوف دارای مراتبی است: با توجه به وعده دو بهشت ( جنتان) برای این افراد می‌توان احتمال داد که اهل اخلاص و مقربانی که در برابر جلال و عظمت الهی خاضعند به چنین ثوابی دست یافته‌اند.
نکته دوم: تعبیرات قرآن کریم درباره بهشت به سه صورت مفرد تثنیه و جمع آمده است :
۱) مفرد، مانند " مَثلُ الجَنَّه ِالتَی وُعِدَ المُّتَّقُونَ... " (رعد /۳۵)
۲) تثنیه، مانند آیه " وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ"
۳)جمع، نظیر" إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ" این تعابیر در مجموع نشانه کثرت و تنوع و فراوانی نعمت‌های بهشتی و وسعت بهشت ها است که اگر بیشتر هم بخواهنددر اختیارشان قرار می‌گیرد.
"لَهُم مَّا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ "درآنجا هرچه بخواهند برای آنان فراهم است، ﻭ ﻧﺰﺩ ﻣﺎ (ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻱ) ﺑﻴﺸﺘﺮﻱ ﺍﺳﺖ .(ق /٣٥)
نکته سوم: دو بهشت مقربان دارای درخت‌هایی هست که از شاخه و برگ باطراوت و خوشه و میوه فراوان برخوردارند.
"ذَوَاتَا أَفْنَانٍ" (أَفْنَانٍ ) در اصل به معنی شاخه‌های تازه و پربرگ است ،گاهی به معنای ( نوع) به کار می‌رود
در هر دو صورت کلام اشاره به تنوع نعمت‌های بهشتی و انواع مواهب آن و نیز طراوت درختان و خوشه‌های- پرمیوه دارد. تمامی این نعمت‌ها نشانه فیض خداوند متعال و تفضل او بر بندگان مقربش می‌باشد. از آنجا که یک باغ سرسبز و خرم و پرطراوت علاوه بر درختان باید چشمه‌های آب جاری داشته باشد در آیه بعد می‌افزاید درآن دو بهشت دو چشمه به طور مداوم جریان دارد." فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ"
در آیه بعد که نوبت به میوه‌های دو باغ بهشتی می‌رسد می‌فرماید: در آنها از هر میوه‌ای دو نوع وجود دارد نوعی که در دنیا نمونه آن را دیده‌اید و نوعی که هرگز شبیه و نظیر آن را در این جهان ندیده‌اید.
"فِيهِمَا مِن كُلِّ فَاكِهَه زَوْجَانِ"