قال الله العظیم :
وقضی ربک ... واخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَه وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيراً
پروردگارت مقرر داشت ... و از روی مهربانی و لطف ،بال تواضع خویش را برای آنان فرود آور و بگو: پروردگارا!بر آن دو رحمت آور ، همان گونه که مرا در کودکی تربیت کردند.
رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِما في نُفُوسِكُمْ إِنْ تَكُونُوا صالِحينَ فَإِنَّهُ كانَ لِلْأَوَّابينَ غَفُوراً ( 24/25 اسراء)
پروردگارتان به آنچه در درون شماست ،آگاه تر (از خودتان )است .اگر صالح باشید ، قطعاً او آمرزنده ی توبه کنندگان است.
رشد و شکوفایی در پرتو قدردانی زحمات مربیان
نکات مورد توجه آیات:
اولین مربی جهان هستی پروردگار است که مالک و صاحب تدبیر بوده و به تربیت و اصلاح می پردازد. بنا برتصریح قران کریم خداوند مسئولیت تربیت را به عهده انبیاءو علماء و پدر و مادر گذارده است که باید خالصانه تمام توان خود را در این زمینه به کار گیرند .
در مقابل تلاش های بی دریغ این مربیان دلسوز ، متربیان نیز وظایفی دارند از جمله: احسان ، رعایت ادب و احترام ، تواضع و فروتنی ، لطف و محبت و دعا و.......
انجام این دستورات خود موجب رشد و تربیت متربی است { و خداوند از باب ربوبیتش این حکم را نموده است و الا خود می توانست به همه اشکال از زحمات آنان تقدیرنماید}
نکته مهم این که عدم رعایت این وظایف مورد مغفرت خداوند با شرایطی خاص واقع می گردد.
نکته اول : برطبق آیه پیامبر صلی علیه و آله از طرف خداوند ماموریت دارد که نحوه رفتار با پدر و مادر را بیان کند، تا اتمام حجت برای همگان باشد .
نهایت فروتنی و تواضع که با تشبیهی زیبا آمده است یکی از این دستورات است می فرماید: " وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ "
کلمه " خفض جناح " (پرو بال گستردن) کنایه است از مبالغه در تواضع و خضوع زبانی و عملی ، و از این صحنه گرفته شده که جوجه پرو بال خود را باز می کند تا مهر و محبت مادر را تحریک نموده او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد.
و در معنایی دیگر " خفض جناح" اشاره است به گستردن بال مرغان جوجه دار که از در محبت و مهر بال خود را برای جوجه های ، خود باز می کند تا آنها را زیر پر خود جمع آوری نماید و از سرما و شکار شدن حفظ نماید.در مجموع حاصل تشبیه و معنای آیه این است که در معاشرت و گفتگو ی با پدر و مادر طوری با ایشان روبرو شو ، که تواضع و خضوع تو رااحساس کنند و بفهمند که تو خود را در برابر ایشان خوار می داری و نسبت به ایشان مهر و رحمت داری.
نکته دوم: دیگر از دستورات آیه شریفه دعا برای والدین است محتوای این دعا ،تقاضای رحمت برای ایشان است اعم از اینکه در قید حیات باشند و یا نباشند " قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما"
تقاضای رحمت را با ادعیه این گونه می توان توضیح داد
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً وَ اجْزِهِمَا بِأَحْسَنِ مَا عَمِلَا إِلَيَّ اللَّهُمَّ أَكْرِمْ مَثْوَاهُمَا وَ نَوِّرْ لَهُمَا فِي قُبُورِهِمَا وَ افْسَحْ لَهُمَا فِي لَحَدَيْهِمَا وَ بَرِّدْ عَلَيْهِمَا مَضَاجِعَهُمَا وَ أَدْخِلْهُمَا جَنَّتَكَ وَ حَرِّمْهُمَا عَلَى النَّارِ وَ أَعْتِقْنِي وَ إِيَّاهُمَا مِنْهَا وَ عَرِّفْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمَا فِي مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِكَ وَ جَوَارِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِه
خدایا بر محمد وخاندان او درود فرست ومن وپدر ومادرم رابیامرز وآنان را مورد رحمت قرار ده چنان که در کودکی مرا پرورش دادند و پاداشی بهتر از آنچه برایم کردند بده ، خدایا جایگاه باکرامتی به آنان بخش و قبرهایشان را روشن وگشاده و خنک ساز . وآنان را وارد بهشت خود گردان وآتش را برآنان حرام کن ومن وآنان را از آتش دوزخ رهایی ده ودر جایگاه رحمتت و همسایگی پیامبرت صلی الله علیه وآله وسلم میان من وآنان آشنایی ده . بحارالأنوارج 87 ص 152
جمله " كَما رَبَّيانِي صَغِيراً " اشاره به دلیل این تقاضای رحمت دارد یعنی بگو خداوندا همانگونه که آنها در کودکی مرا تربیت کردند تو هم مشمول رحمتشان بفرما.
از این تعبیر استفاده می شود که اگر پدر و مادر آن چنان مسن و نا توان شوند که به تنهایی قادر بر حرکت و دفع آلودگیها از خود نباشند فراموش نکن که تو هم چنین بودی!
نکته سوم : گاهی ممکن است در انگیزه و حفظ حقوق پدر و مادر و احترام آنها و تواضعی که بر فرزند لازم است لغزش هایی پیش آید که انسان آگاهانه یا نا آگاهانه به سوی آنها کشیده شود .به همین دلیل در ادامه می فرماید :پروردکار شما به آنچه در دل و جان شماست از شما آگاهتر است. " رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِما في نُفُوسِكُمْ"
بنا بر این اگر بدون قصد طغیان و سرکشی در برابر فرمان خدا لغزشی در زمینه احترام و نیکی به پدر و مادر از شما سرزند و بلا فاصله پشیمان شدید و در مقام جبران برآئید مسلماً مشمول عفو خواهید شد .
" إِنْ تَكُونُوا صالِحينَ فَإِنَّهُ كانَ لِلْأَوَّابينَ غَفُوراً"
معنایش این است که اگرصالح باشید و خداوند هم این صلاح را در روحتان ببیند ، ودر مورد لغزشی که نسبت به والدین خود مرتکب شدید نادم وپشیمان هستید و به سوی خدا بازگشت و توبه می نمائید . خداوندشما را می آمرزد .