اگر ابراهیم، خلیل اللّه گشت، از آن رو بود که در مقام دوستى و محبت به خدا، از هر چه داشت، حتى از جوانى اش گذشت.
و اگر اسماعیل، ذبیح اللّه شد، به آن خاطر بود که تسلیم فرمان حق بود و به پدرش گفت: آنچه مأمورى انجام بده، که مرا از صابران خواهى یافت.
بگذر از فرزند و مال و جان خویش
تا خلیل اللّه دورانت کنند
سر بنه در کف برو در کوى دوست
تا چو اسماعیل، قربانت کنند
عید قربان، از جمله شعایر گرامیداشت رتبه خُلّت ابراهیم و خلوص و تسلیم اسماعیل است.
اگر بتوانیم رضاى خویش را فداى رضاى حق کنیم؛ اگر بتوانیم از خواسته دل در راه خواسته دین چشم بپوشیم؛ و اگر بتوانیم از داشته ها و خواسته ها بگذریم؛
آنگاه به مرز عبودیت و به حوزه قربانگاه قدم نهاده ایم.
مگر خلیل الرحمان چه کرد؟ ما اگر پیرو مشى و مرام ابراهیم باشیم، باید هیچ چیز از آنچه داریم و به آن دل بسته ایم، همچون زن و فرزند، مال و منال، پول و پس انداز، خانه و خادم، ماشین و مسکن، عنوان و شغل و ... حجاب چهره جان ما و مانع بندگى و فرمانبردارى در برابر فرمان خداوند نشود و آنگاه که پاى دین و خدا و رضاى او به میان آید، به سادگى و به صراحتى ابراهیمى و به صداقتى اسماعیلى، از آنها در گذریم و امر مولا را مقدّم بداریم.
این یکى از آموزه هاى بزرگ عید قربان است.
عید قربان مجراى فیض الهى و وسیله عنایت رحمانى به بندگان مؤمن و مسلم و مطیع است.
حضرت على(علیه السلام) در یکى از روزهاى عید قربان، در خطبه اى که براى مردم خواند، از جمله چنین فرمود:
«این روز، روزى است که حرمتش بسیار بزرگ است و امید بهره ورى از برکاتش افزون و چشم ها به امید آمرزش الهى دوخته است. پس در این روز خداوند را بسیار زیاد عبادت کنید و از او آمرزش بخواهید و به درگاهش توبه کنید، همانا او توبه پذیر و مهربان است».
باید به درگاه خدا تقرّب جست. قربانى و فدیه به آستان او، یکى از راههاست.
ولى این قربانى، همیشه گوسفند و ذبیحه نیست، گاهى باید تمنّیات دل را فداى رضاى رحمان کرد و گذشتن از هواى نفس را وسیله قرب به آستان مولا قرار داد.
ما کدام فدیه را به قربانگاه صدق و عشق و اخلاص و وفا مى آوریم؟
بارى اولیاى الهى عید قربان مجمع الشواهدى از صدق در گفتار و کردار و ادعا و عمل است. گذشتن از یک گوسفند و شتر، یک نشانه کوچک از این دلباختگى به حضرت حق است.
این گونه است که قربانى وسیله قرب مى شود و عید قربان روز تقرب به درگاه خدا مى گردد.
مدعیان تعبد و تسلیم در برابر خدا، براى اثبات ادعایشان باید گواه آورند.
عید قربان با نماز و عبادتش، با ذکر و دعایش، با قربانى و صدقات و احسانش، بسترى براى جارى ساختن مفهوم عبودیت و بندگى است و فصلى است براى قرب یافتن مسلمانان به خداوند آن هم در سایه عبودیت و اطاعت.
اگر حضرت ابراهیم، در اجراى فرمان خدا، خنجر بر حنجر اسماعیل عزیزش نهاد و در این راه، لحظه اى تردید به خویش راه نداد؛ اگر حضرت اسماعیل، پدر را بر اجراى امر الهى تشویق مى کرد و خود را آماده قربانى شدن مى ساخت (یا ابت افعل ما تؤمر) اینها نشانه و گواه مسلمانى آن پدر و پسر و شاهد صدق آن دو عزیز الهى در قلمرو بندگى بود.
پس عید قربان، فصل فدا کردن عزیزها در آستان عزیزترین است یعنى خداى متعال.
از نگاه مکتب، در چنین روزهایى (اعیاد) باید صفابخش زندگى و شکوه آفرین مراسم، یاد خدا و توجه به ربوبیت خالق و عبودیت بندگان باشد.
از این رو، از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) روایت است:
«زینوا اعیادکم بالتکبیر ...»
عیدهاى خود را با تکبیر و (گفتن اللّه اکبر) آراسته کنید.
این، براى هدایت مراسم عید به صحنه هاى معنوى و خوشحالى هاى خداپسندانه و همراه با ذکر و یاد خداست تا تبدیل به شادى هاى غفلت آفرین و جشن هاى آمیخته به لهو و لعب و سرگرمى هاى بیهوده نشود.
برگزارى نماز عید در عید قربان و عید فطر، در همین بستر معنوى است که جریان مى یابد.
آنچه انسان را به خدا نزدیک مى سازد، اطاعت است و عبودیت و آنچه دور مى گرداند غفلت است و معصیت.
اگر ما، پاى خلاف از مرز طاعت فراتر ننهیم و اگر با تیغ عصیان، دامن عصمت ندَریم و اگر دست تعدى به حرمات اللّه نگشاییم، آن روز، عید ما عید راستین خواهد بود.
این، همان حقیقتى است که حضرت امیر(علیه السلام) به آن پرداخته است:
«کل یوم لا یعصى اللّه فیه فهو یوم عید؛
هر روز که در آن معصیت خدا نشود، آن روز عید است.»
رها شدن از تعلقات و ذبح کردن تمنیات در پیش پاى اراده و مشیت الهى، درس بزرگ دیگرى از عید قربان است.
باید نفس اماره را در مسلخ ایمان و اطاعت خدا ذبح کرد تا به خلوص و رهایى رسید.
باید تیغ اراده و عفاف بر حنجر نفسانیات نهاد و خون نفس اماره را ریخت و از شرّ این وسواس خنّاس نجات یافت.
ذبح قربانى از دید عارفان اهل نظر رمزى و نمادى از ترک هواهاى نفسانى و روى آوردن به رضاى الهى است.
ثمرات اینگونه جهاد با نفس نیز، در عرصه هاى مختلف زندگى ظهور مى یابد و رهاساز انسان از دام، بردگى ها و وابستگى هاست.
«ما بنده آنیم که در بند آنیم». اگر در بند رضاى خدا باشیم، بنده پروردگاریم و گرنه، ناخواسته در حوزه اطاعت نفس و شیطان خواهیم بود.
عید قربان مى تواند زمینه ساز رهایى ما از این گونه قیود و بردگى ها باشد تا به قلمرو بندگى خدا در آییم.
خجستگى عید قربان نیز در همین نهفته است.
یافتن راهى براى قرب به خدا آن هم در سایه بندگى!
پدیدآورنده: جواد محدثى
برگرفته از نشریه پیام زن، شماره 189