مولود خیر و برکت
نويسنده: حميده سالارزاده
زندگاني امام جواد(عليه‌السّلام)
امام جواد(عليه‌السّلام) نهمین اختر تابناک امامت و ولایت و تنها فرزند امام رضا (علیه السّلام) میباشند که خداوند بعد از مدّتها ايشان را به آن حضرت و جامعه‌ي انسانی موهبت نمود.
در تاریخ ولادت آن امام همام اختلاف است. مرحوم کلینی و شیخ مفید، ماه رمضان سال 195 هجری را ماه تولّد ایشان بر شمردهاند. (جلال العیون، ص 56) امّا آن‌چه در دعای ناحیه‌ي مقدّسه وارد شده قول آخر را تأیید میکند، آن جا که میفرماید: اللَّهُمَ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِالْمَوْلُودَيْنِ فِي رَجَبٍ- مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الثَّانِي وَ ابْنِهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَب پس ولادت ایشان دهم رجب می‌باشد. نام پدر بزرگوار ایشان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرّضا (عليه‌السّلام) و نام مادر گرامي‌شان سبیکه می‌باشد. در میان شیعیان، از حضرت جواد (عليه‌السّلام) به عنوان مولودی پر خیر و برکت یاد میشود و حضرت رضا(عليه‌السّلام) مکرّر از امام جواد(عليه‌السّلام) با این عنوان یاد مینمودند.
جوادالائمه(عليه‌السّلام) دارای القاب زیادي از جمله : جواد، تقی، متوکّل، مرضی، مرتضی، و... بودند. از مشهورترین القاب حضرت، تقی می‌باشد که از تقوا و پرهیزگاری گرفته شده‌است. علّت این لقب این است که فقط از حق‌تعالی میترسیدند نه از بنده‌ي او، پس خداوند او را از شرّ مأمون در شبی که مست بود و قصد جان حضرت را داشت، نگه داشت.(قمی، ص 571)
ويژگي‌هاي اخلاقی امام جواد(عليه‌السّلام)
1. عبادت خداوند
عبادت خدا و راز و نیاز به درگاه حق یکی از برنامههای همیشگی امام جواد(علیه السّلام) بود، امام(علیه السّلام) شبها را به عبادت و راز و نیاز با خدا و استغفار و روزها را به روزه سپری می‌کردند چنان که در حدیثی آمده است: «ایشان بسیار در نزد حق تعالی سجده می‌کردند» چنان‌كه بعد از امام سجّاد(عليه‌السّلام) در عبادت هیچ کس به کثرت عبادات آن حضرت نبوده است. (خنجی اصفهانی، ص 235)
آن حضرت اصحاب خود را به خواندن نماز شب تشویق مینمود و میفرمودند: پیامبر اکرم(صلی اله علیه و آله) فرموده‌اند «مَنْ صَلَّى بِاللَّيْلِ حَسُنَ وَجْهُهُ بِالنَّهَار» و کسی که نماز شب بخواند چهره‌اش در روز زیبا و نورانی خواهد‌شد.(طوسی، ص 119)
2. حلم و بردباری
امام جواد(عليه‌السّلام) حلم و بردباری و مدارا با مردم را سر لوحه‌ي زندگی خود قرار داده بودند. و میفرمودند: «مَنْ هَجَرَ الْمُدَارَاةَ قَارَنَهُ الْمَكْرُوه» کسی که مدارا را ترک کند، این ترک مدارا او را به ناملایمات نزدیک می‌سازد». (دیلمی، ص 309)
امام جواد(عليه‌السّلام) در رفتار خود با مردم نرمخو و گشادهرو بودند. تندی ناملایمات روزگار و بی‌نزاکتی‌های مردم را تحمّل می‌کردند و نرمش عظیم و تحمّل فراوان امام موجب هدایت گمراهان به راه راست می‌شد.
3. جود و بخشش
امام جواد(عليه‌السّلام) از نظر جود و بخشش در مرتبه‌ای بودند که به جوادالائمه ملقّب گشته بودند. آن حضرت مصداق کامل بخشندگی و کرامت بوده، مردم را از عطایا و بخششهای خود بهرهمند میساختند . امام به مردم میآموختند که باید دنیا را برای آخرت خواست و مال را در راه خدا انفاق کرد. (شاهرودی،ص172)
4. دل‌جویی از ستمدیده
امام جواد(عليه‌السّلام) میفرمودند: «يَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُوم» «روز اجرای عدل بر ستمگر، شدیدتر و سختتر از روز ستم بر مظلوم است». (مالکی، ص 274)
5. مخالفت با هوای نفس
سخت ترین وادی، در مسیر کسب فضايل اخلاقی مخالفت و مبارزه با هوای نفس است، در همین راستا و برای تبیین بیشتر آن، رسول‌گرامی‌اسلام(صلی اله علیه و آله) مبارزه با هواهای نفسانی را، «جهاد اکبر» نامیده است. اهمیّت این مسأله بدان حد بوده که آن حضرت به همین مقدار کفایت نکرده و برای تبیین بیشتر آن فرموده‌اند:
«أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْك» دشمن‌ترین دشمنانت، نفس توست که در بین دو پهلوی تو قرار دارد.(مجلسی، ص64) از این رو یکی دیگر از اصولی که امام جواد(عليه‌السّلام) در وصیّت اخلاقی خویش بیان نمودند این کلام نورانی است که «خالف الهوی: با هوای نفس مخالفت کن» پس مخالفت با هوای نفس و رها نمودن شهوات، راه را برای وصال و لقای الهی هموار می‌سازد.
6. فقر
از اموری که باعث تضییع عزّت برخی مؤمنان ضعیف‌الایمان میشود و یا در سلوک اخلاقی آنها خلل ایجاد میکند فقر و مشکلات مادّی است. درنتیجه آن امام همام فرمودند: « اِعْتَنَقِِ الْفَقْر» [ای مؤمن!] فقر را در آغوش بگیر. به بیان دیگر اگر فقر و تنگ‌دستی تحمّل شود مؤمن عزّتمند مي‌‌گردد.
بر اساس حکمت و معارف توحیدی، انسان سالک الی الله، «فقیر بالذّات» است، در مقابل خداوند متعال که «غنی بالذّات» است. و بر این اساس، خود را نیازمند و محتاج دانسته و بسیاری از خودسریها و خودبینیهاي او از بین میرود. بیان حضرت علی(عليه‌السّلام) در مناجات زیبایی که در مسجد کوفه قرائت کرد بیانگر همین مطلب است که میفرماید: «مَوْلَايَ يَا مَوْلَايَ أَنْتَ الْغَنِيُ وَ أَنَا الْفَقِيرُ، وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَقِيرَ إِلَّا الْغَنِي» مولای من ای مولای من! تو بی نیازی و من فقیرم و آیا ترحّم میکند بر فقیر جز کسی که بینیاز است.(قمی، ص 707)
جایگاه علمی امام جواد(عليه‌السّلام)
امامان و پیشوایان بزرگ هر کدام در عصر خود فعالیت علمی به وسعت اقتضاي زمان و شرایط حاکم بر جامعه داشتهاند که گاه از طریق شاگردان و تعلیم و تربیت، زمانی از طریق تدوین کتاب و دستور به جمع‌آوری حدیث و نشر آن و گاه از راه مناظره و احتجاجات علمی، علوم خود را به جامعه نشر میدادند. امام جواد(عليه‌السّلام) در طول هفده سال امامت خود همواره از تکمیل و غنی ساختن گنجینهی گرانبهای احادیث و روایات پیامبر(صلی اله علیه و آله) برای اشاعه‌ي علوم استفاده میكردند(کفاش، ص43).
امام جواد(عليه‌السّلام) جهت نشر دین و علوم قرآنی تشویق به تألیف و تدوین کتاب‌هاي دینی و بالا‌بردن سطح آموزش علمی مردم برای مقابله با توطئههای انحرافی دشمن به تعلیم و تربیت شاگردان توانایی چون علی‌بن‌مهزیار اهوازی، فضل بن شاذان، عبدالعظیم حسنی و... پرداختند. یکی از کارهای مهم امام جواد(عليه‌السّلام) در مدینه، حفظ حوزه‌ي علمیه‌ي تشیّع بود که مؤسّس آن امام صادق(عليه‌السّلام) بودند. علّت این که حوزه درس امام جواد(عليه‌السّلام) مانند حوزه‌ي درس امام صادق و امام باقر(عليه‌السّلام) گسترش نیافت، این بود که امام جواد(عليه‌السّلام) ايشان در خردسالی به امامت رسیدند و در سن 25 سالگی به شهادت رسیدند. و شرایط حکومتی مطلوبی در عصر این امام همام در جامعه برقرار نبود ولی با این حال باز هم گروه نسبتاً زیادی از محضر آن حضرت استفاده‌ي علمی می‌کردند. (جعفریان، ص 128)
شهادت
امام جواد(عليه‌السّلام) در سن 25 سالگی در آخر ذی‌القعده سال220 هـ توسّط همسرش امّالفضل به دستور معتصم (خلیفه‌ي عباسی) با انگور زهر آلود به شهادت رسیدند و مرقد مطهّر آن حضرت در کاظمین کنار قبر مطهّر جدّ بزرگوارشان موسی بن جعفر(عليه‌السّلام) قرار گرفته است.
ايشان مي‌فرمايند: « تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَوَاتِ وَ خَالِفِ الْهَوَى وَ اعْلَمْ أَنَّكَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَيْنِ اللَّهِ فَانْظُرْ كَيْفَ تَكُون: صبر را تکیهگاه خود قرار بده و نداری را مایه‌ي راحتی ساز و شهوات را ترک گو، با هوی و هوس مخالفت کن، و بدان که تو هرگز بیرون از دید خداوند نخواهی بود. پس بنگر چگونهای!»
برگرفته از : نشریه شمیم نرجس، شماره 20
فهرست منابع
1. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، مؤسسه‌ي نشريه معارف اهل بيت،1343
2. جمعی از علمای لبنان، زندگی امام جواد(عليه‌السّلام) ، ترجمه حمید کفاش، ،نشر عابد، 1379.
3. خنجی اصفهانی، فضل الله بن روز بهان، وسیله الحادم الی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم، ص 235.
4. دیلمی، حسن بن ابی حسن، اعلام الدین، قم: مؤسسه‌ي آل البيت،1408هـ.
5. شاهرودی، محمد حسین، زندگی امام جواد(عليه‌السّلام) ،تهران:انتشارات فيض كاشاني،1375.
6. صباغ مالکی، علی بن احمد، احوال الائمه، نجف: بي تا، بي جا.
7. طبرسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج 2، ص 119.
8. قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، قم: هجرت، چ8 ،1374.
9. قمی، عباس، مفاتیح الجنان .
10. کلینی، اصول کافی، ، تهران: اسلاميه ، 1362.
11. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، لبنان: بيروت، مؤسسه الفاء ،1404 هـ.
12. مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، تهران: اسلاميه، بي تا.