قال الله العظیم :
وَ عُرِضُوا عَلى رَبِّکَ صَفًّا لَقَدْ جِئْتُمُونا کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّه بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِداً (کهف/48)
و(در آن روز) همه ی مردم صف کشیده ، برپروردگارت عرضه می شوند.(خدا به آنان می فرماید) همان گونه که نخستین بار شما را آفریدیم (امروز هم) به سوی ما آمدید،بلکه پنداشتید که هرگز ما برایتان موعدی مقرر نخواهیم داشت؟
وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَه وَ لا کَبیرَه إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً (کهف/49 )
و کتاب (ونامه اعمال)در میان نهاده می شود،پس مجرمان را می بینی که از آنچه در آن است بیمناک اند و می گویند:وای بر ما این چه نوشته ایست که هیچ (گفتار و کردار)کوچک و بزرگی را فرو گذار نکرده مگر اینکه بر شمرده است و آنچه انجام داده اند(مقابل خود)حاضر می یابند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند.
نمایش صحنه ای از قیامت برای تربیت
نکات مورد توجه آیات :
آیات فوق سخن از چگونگی رستاخیز انسانها و یکی از مراحل مهم آن (عرضه نامه اعمال)دارد. آگاهی مجرمان از محتوای پرونده عمل خویش چنان ایشان را وحشت زده می نماید به گونه ای که آثار وحشت در چهره هایشان کاملاًمشهود است.
تجسم این صحنه ی بسیار پر هراس می تواند نقش مهمی در تربیت آدمی داشته باشد.
نکته اول :روز قیامت تمامی انسانها گرچه خود نخواهند به پیشگاه پروردگار عرضه خواهند شد " وَ عُرِضُوا عَلى رَبِّکَ" حضور افراد در قیامت ،با صفوفی منظم و سازماندهی شده خواهد بود ." صَفًّا"
"صف" نشانه ی نظم و ساماندهی و رمز ادب و تواضع است. این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که هر گروهی از مردم که عقیده ی واحد یا عمل مشابهی دارند در یک صف قرار می گیرند ، یا اینکه همگی بدون هیچ گونه تفاوت و امتیاز در یک صف قرار خواهند گرفت.
و به آنهاگفته می شود: شما همگی نزد ما آمدید،همانگونه که در آغاز شما را آفریدیم " لَقَدْ جِئْتُمُونا کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّه " نه خبری از اموال و ثروتهاست، نه زر و زیور ها ، نه امتیاز است و مقامات مادی ، نه لباسهای رنگارنگ و نه یار ویاوری ، درست همانگونه که در آغاز آفرینش بودید.
اما شما گمان کردید که ما موعدی برایتان قرار نخواهیم داد " بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِداً"
و این هنگامی بود که غرور امکانات مادی شما را فرا می گرفت و تمایل به دنیا شما را از فکر آخرت که در فطرت هر انسانی نهفته است غافل می کرد.
نکته دوم: در آیه بعد به مراحل دیگر رستاخیز بزرگ پرداخته ، می گوید کتابی که نامه اعمال همه انسانهاست در آنجا گذارده می شود " وَ وُضِعَ الْکِتابُ"
مفسران می گویند: از مجموع آیات قرآن استفاده می شود که در عالم قیامت سه نوع کتاب (نامه اعمال) برای انسانها وجود دارد:
نخست: کتاب واحدی که برای اعمال همگان گذارده می شودو در واقع همه اعمال اولین و آخرین در آن ثبت است " وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ "
دوم: کتابی که هر امتی دارد همانگونه که در سوره جاثیه آیه ی28 آمده است.
" وَ تَرى کُلَّ أُمَّه جاثِیَةً کُلُّ أُمَّه تُدْعى إِلى کِتابِهَا "
هر امتی به کتاب و نامه ی اعمالش خوانده می شود
سوم :کتابی است که برای هر انسانی جداگانه وجود دارد آن چنانکه در سوره اسراءآیه 13می خوانیم " وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَه کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُورا "هر انسانی مسئولیت اعمالش را به گردن خودش افکنده ایم وبرای او در روز قیامت کتاب و نامه ی عملی بیرون می آوریم.
نکته سوم: آن گاه که آن کتاب را نصب نمایند ، مجرمان دچار هراس و دلهره می شوند به طوری که کاملاًمشاهده میشود. " وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ " یعنی آنان که در دنیا بی خیال و بی تفاوت بوده و به هر کاری دست می زدند ،در آخرت به هنگام آگاهی از محتوای آن هراس و دلهره خواهند داشت.
شدت اظهار وحشت وفزع آنان ازفریادشان کاملاًروشن است زیرا که می گویند ای وای بر ما "یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا"
کلمه (ویل) به معنای هلاکت است. عرب در هنگام مصیبت (ویلاه)را ندا می کند. یعنی به طور کنایه می رساند که مصیبت وارده آنقدر سخت است که از هلاکت دشوار تر است. لذا در برابر آن استغاثه می کندو می خواهد که خدا وی را از مصیبت نجات دهد.
نکته چهارم : مجرمان در رستاخیز علاوه بر ترس، اظهار تعجب نیز می نمایند زیرا کتابی را می بینند که در شمردن همه ی گناهان وتسلط بر تمام حوادث بسیار عجیب و گسترده است." ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَه وَ لا کَبیرَه إِلاَّ أَحْصاها"
مقصود از عبارت مورد بحث این است که هیچ گناه کوچکی را به خاطر اینکه کوچک است و مهم نیست ، از قلم نیانداخته و هیچ گناه بزرگی را به خاطر اینکه واضح است و همه می دانند فرو گذار نکرده است. علاوه بر این سند کتبی، درادامه آیه می فرماید: همه ی اعمال خود را حاضر می بینند" وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً "
خوبیها و بدیها ، ظلم ها و عدلها، هرزگیها و خیانت ها ، همه و همه در برابرآنها تجسم می یابد.
در واقع آنها گرفتار اعمال خودشان هستندو پروردگارتوبه احدی ظلم نمی کند" وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَدا" در واقع جمله ذیل اشاره به این دارد که آنچه دامن آنها را می گیردکارهایی است که در این جهان انجام داده اند.
بنا بر این وقتی پاداش انسان خود کرده های او باشد و احدی در آن دخالت نداشته باشد دیگر ظلم معنا ندارد.