1. مدارا با حسودان
امام صادق (ع) میفرماید: «انسان را از سه چیز، گریزى نیست: مشورت با افراد ناصح و دلسوز، مدارا با حسودان، و دوستى با مردم». (تحف العقول ص318)
انسان باید در برخى موارد، خود را به تغافل بزند، گویى متوجّه نشده که دیگرى چه کرده و یا چه گفته است.
زیرا با ستیزهجویى نیروهایش صرف درگیرى و پرخاشگرى میشود خاطرش آشفته و وقتش تلف میشود ضمن اینکه کدورتها و دشمنیها نیز افزوده میگردد.
2. پنهانکردن نعمتها از دید حسود
انسان براى انجام دادن امور زندگى باید تا آنجا که میتواند، نکات مثبت و کمالات و نعمتهای مرتبط به خود را پنهان نگهدارد تا مبادا مورد حسدِ حسدورزان قرار گیرد. (شرح نهج ج20ص336)در همین زمینه، رسول گرامى اسلام (ص) میفرماید: «براى برآورده شدن حوائج خود، از کتمان، مدد بجویید؛ زیرا هر صاحب نعمتى، مورد حسادت قرار خواهد گرفت». (الجامع ج1ص150)حسود تا نعمتى را در کسی ندیده، حسادتش برانگیخته نمیشود؛ بنابراین با پنهان کردن نعمت، میتوان آسودهخاطر از آن لذّت برد، بدون اینکه حسدورزی داشتن آن نعمت را بر کام ما تلخ کند.
برخی موارد نیز شاید بد نباشد در برابر فردی که تنها نعمتها و امتیازات ما را دیده و از مشکلاتمان بیخبر است، برای فرو نشاندن حسادتش - و بدون آنکه کفران نعمت کنیم - پارهای از گرفتاریهای خود را برای او بازگو کنیم، البته به شرط آنکه از مواردی نباشد که بعدها مورد سوء استفاده او قرار گیرد
3. پناهبردن به خدا
«وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ»؛ (فلق)و از شرّ هر حسود، هنگامى که حسد میورزد [به خدا پناه میبرم]. قرآن به ما آموخته که در برابر تهدید حسدورزان به خدا پناه ببریم؛ زیرا انسان در برابر بلاها و مشکلاتى که از دید و عقلش پنهاناند، قدرت چندانى ندارد؛ و در چنین موقعیتهایى، عاجز و درمانده میگردد و چارهاى جز پناه بردن به خدا و استمداد از او ندارد.
4. کوشش در اطاعت و استغفار
رسول گرامى اسلام (ص) میفرماید: «هرکس طاعت خداوند را بر غضب مردم برترى دهد، خداوند عزّ و جلّ او را از دشمنى هر دشمن و حسد هر حسود، کفایت میکند». (کافی ج2ص373)بر این اساس، اطاعت از پروردگار و توبه از گناهان، یکى از روشهاى مناسبی است که برای برطرفکردن آثار حسادت حسودان مفید است.
5. نیکی به حسود
نیکى کردن در حقّ فردی که به ما بدى کرده، [حتّى]دشمن را اصلاح میکند. (غرر ص81)چه بسا احسان به حسود، از شرّ و ضررهاى او میکاهد، هرچند حسد او را معالجه و کاملاً دفع نمیکند؛ زیرا هیچگاه نمیتوان حسود را راضى کرد؛ چرا که رضایت او تنها با زوال نعمت به دست میآید.
امام على (ع) میفرماید: «حسودانت را با احسان به آنان، رنج بده». (شرح نهج ج 20ص317)با احسان به حسودان، تنها میتوان مانع عملى کردن نیّتهاى پلیدشان شد و از دشمنى آشکار آنان جلوگیرى کرد و این، همان رهنمود قرآن کریم است که: «بدى را با بهترین روش، دفع کن [و پاسخ بدى را با نیکى بده]».مومنون/96
6. تلاش بی سر و صدا برای بالا بردن کمالات و فضیلتهای شخصی
امام على (ع) میفرماید: «اگر یکی از همنشینانت به فضیلت و امتیاز آشکار تو حسادت ورزیده و تلاش کرد تا تو را آزار دهد، تو مراقب باش که رفتارت مانند رفتار آن حسود نباشد تا بهانهای به دستش بدهی که خود را در بدیهایی که به تو کرده حق به جانب دانسته و راهی را در اختیار او قرار دهی که به آرزویش (که به خشم آوردن و کاستن از پایگاه اجتماعی تو است) برسد، بلکه تلاش کن بر آن فضیلت و امتیازاتت بیفزایی.....».شرح نهج البلاغه/30ص272
7. دعا و صدقه
انسان با دعا کردن، صدقه دادن، توکّل و دیگر امور معنوى میتواند از شرّ حسود آسوده باشد؛ چرا که دعا و صدقه، موجب دفع بلا میشوند و کسى که بر خدا توکّل کند، خداوند او را از هر شرّى کفایت میکند: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ».طلاق/3
منبع: ظرافت های رفتار و روابط انسانی/حسین عبداللهی ص133.