پرس‌وجو شماره 482
به تعبیر قرآن شیطان در مخلصین راه ندارد. پس چرا امام حسین علیه‌السلام به حضرت زینب سلام‌الله‌علیها که جزء مخلصین است فرمود: «خواهرم مواظب باش شیطان صبر تو را نبرد»؟! ...
آیاتی از قرآن کریم، دلالت دارد بر این‌که شیطان، اعتراف به عجز و ناتوانی خود در اغواگری و گول زدن مخلصین نموده است، از جمله در آیه «قال فبعزتک لأغوینهم أجمعین ٭إلا عبادک منهم المخلصین»؛ (ص/82 83) گفت: به عزتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خالص تو، از میان آن‌ها. هم‌چنین در آیه «قال رب بما أغویتنی لأزینن لهم فی الأرض و لأغوینهم أجمعین * إلا عبادک منهم المخلصین»؛ (حجر/39 40) گفت: پروردگارا! چون مرا گمراه ساختى، من (نعمت‌هاى مادى را) در زمین در نظر آن‌ها زینت مىدهم و همگى را گمراه خواهم ساخت، مگر بندگان مخلصت را.
پیش از پرداختن به پاسخ، تبیین مفهوم و مصداق مخلصین از منظر مفسران ضروری به نظر می‌رسد.
▪ معنا و حقیقت مخلصین
«حقیقةالإخلاص: التبری عن کل ما دون الله تعالى»؛ (المفردات فی غریب‌القرآن/۱/۲۹۳) حقیقت اخلاص بیزاری جستن از هر چیزی غیر خداست. مخلصین انسان‌هایی هستند که خود را براى خدا خالص کردند، و خدا نیز آنان را براى خود خالص گردانید. به بیان دیگر، مخلصین کسانی هستند که جز خدا کسى در آن‌ها سهم و نصیبى ندارد و در دل‌هایشان محلى که غیر خدا در آن منزل کند باقى نمانده است؛ آنان جز به خدا به چیز دیگرى اشتغال ندارند؛ هرچه هم که شیطان از کیدها و وسوسههاى خود را در دل آنان بیفکند همان وساوس سبب یاد خدا مىشوند و همان‌ها که دیگران را از خدا دور مىسازد ایشان را به خدا نزدیک مىکند. (مجمع‌البیان فى تفسیرالقرآن/6/519؛ المیزان فى تفسیرالقرآن/12/165)
▪ مصداق مخلَصین
در مصداق مخلَصین بین مفسران، اختلاف است، گروهی آن‌را فقط اهل عصمت؛ مانند پیامبران و رسولان الهی و امامان معصوم علیهم‌السلام می‌دانند. (المیزان/11/130؛ البلاغ فى تفسیرالقرآن بالقرآن/264؛ انوار درخشان/9/377؛ روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیرالقرآن/11/325؛ تفسیر منهج‌الصادقین فى الزام‌المخالفین/5/161) برخی نیز یا به‌طور مطلق گفته‌اند: مخلصین کسانی هستند که خداوند آن‌ها را خالص و پاک گردانیده به‌گونه‌ای که شیطان را بر آن‌ها راهی نیست (آن‌را مقید به اهل عصمت نکرده‌اند)، (مجمع‌البیان، مخزن العرفان در تفسیر قرآن/7/130) یا تصریح کرده‌اند که علاوه بر اهل عصمت، پیروان خاص آنان و اولیای الهی نیز از مصادیق مخلصین هستند. (تفسیر جامع/3/471؛ الجدید فی تفسیرالقرآن المجید/4/ 184)
بنابراین که مصداق مخلصین، فقط پیامبران و امامان معصوم علیهم‌السلام باشند، حضرت زینب سلام‌الله‌علیها از مصادیق مخلصین نخواهد بود و طرح سؤال نیز وجهی ندارد.
اما بنابر دیدگاه کسانی که مفهوم آن‌را گسترش داده و اولیای الهی را نیز مصداق آن می‌دانند باید در جواب گفت: تمام افراد و مصادیق مخلصین حتی مصداق اکمل آن، که پیامبران الهی باشند؛ چون بشر هستند هم‌چون سایر آدمیان دارای غرایز و احساسات بشری بوده و به مقتضای این طبیعت، آنان نیز درد گرسنگى، تشنگی، فشار و سختی جسمی و روحی، درد و بیماری و... را حس مىکنند چنان‌که دل‌هایشان درد غربت و مصیبت از دست دادن عزیزان و فشار شهوات را حس مىکند. اما آنان اهل یقیناند و خداوند با روح خود حافظ آنان است؛ از این‌رو از شهوات نفسانى شتابان مىگذرند. آیات بسیارى در قرآن دلالت دارد حتی پیامبران الهی نیز حالت‌هاى دشوارى را به توفیق الهى پشت سر گذاشته‌اند و اگر این توفیق و روح ایمان نمىبود، آنان نیز هم‌چون انسان‌هاى دیگر از پاى مىافتادند. از جمله این آیات است «و لو لا أن ثبتناک لقد کدت ترکن إلیهم شیئاً قلیلاً»؛ (اسرا/74) اى پیغمبر، اگر تو را استوار نمىکردیم، شاید اندکى به کافران مىگراییدى».
یا در داستان زلیخا و حضرت یوسف علیه‌السلام می‌فرماید: «و لقد همت به و هم بها لو لا أن رأى برهان ربه کذلک لنصرف عنه السوء و الفحشاء إنه من عبادنا المخلصین»؛ (یوسف/24) آن زن قصد او کرد و او نیز اگر برهان پروردگار را نمىدید قصد وى مىنمود! این چنین کردیم تا بدى و فحشا را از او دور سازیم؛ چراکه او از بندگان مخلص ما بود.
بنابراین، طمع شیطان برای اغوای تمام افراد بشر حتی مخلصین وجود دارد، منتها اغواگری شیطان در مخلصین، به سبب عنایت الهی اثرگذار نیست، («و من هنا یترجح أن الاستثناء إنما هو من الإغواء فقط لا منه و من التزیین بمعنى أنه لعنةالله یزین للکل لکن لا یغوی إلا غیر المخلصین»، المیزان/12/165) از این‌رو، می‌توان گفت اگر کمک الهی نباشد همه انسان‌ها در معرض خطرند، به‌گونه‌ای که امام معصومی، مانند امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «رب لاتکلنی إلى نفسی طرفة عین أبداً»؛ (الکافی/4/552) پروردگار من! هرگز مرا به خودم وا مگذار حتی به اندازه یک چشم بر هم زدن.
حضرت زینب سلام‌الله‌علیها نیز به مقتضای طبع انسانی و دارا بودن احساس و عواطف، در شهادت برادرها و برادرزاده‌ها و فرزندان خود و اسارت زنان و دختران و جسارت‌ها و مشکلات چهل منزل اسارت، دچار فشارها و ناراحتی روحی و جسمی می‌شود، هر چند صبور باشد؛ لذا امام حسین علیه‌السلام نه از باب توبیخ، بلکه از باب تذکر به مقتضای آیه «و ذکر فإن الذکرى تنفع‌المؤمنین؛ و پیوسته تذکر ده، زیرا تذکر مؤمنان را سود مىبخشد»، (ذاریات/55) که دستور به تذکر و یادآوری داده و تمام مؤمنان موظف‌اند در ارتباط با یکدیگر بدان عمل نمایند، («والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن‌المنکر»؛ مردان و زنان باایمان، ولى (و یار و یاور) یکدیگرند امر به معروف، و نهى از منکر مىکنند. (توبه/71) به خواهرشان سفارش نمودند که مواظب باش شیطان، صبر تو را نبرد. این تذکر هیچ منافاتی با مقام حضرت زینب سلام‌الله‌علیها ندارد.
منبع: مؤسسه فرهنگی رواق حکمت
برگرفته از : هفته نامه افق حوزه شماره 482