در باب امکان ارتباط با امام زمان در عصر غیبت همواره دو نظریه کلی مطرح بوده است؛ گروهی ارتباط با امام زمان در عصر غیبت را ممکن نمی‌دانند و گروهی دیگر معتقدند که چنین ارتباطی امکان‌پذیر بوده و در عالم خارج نیز محقق شده است و بلکه همت افراد باید مصروف دست یافتن به نوعی ارتباط با آن حضرت باشد و نباید نسبت به این امر غفلت ورزند.
البته منظور از این ارتباط در بین مدعیان و منکرین، امری واحد نبوده و اگر برخی معانی خاص از ارتباط را لحاظ کنیم از جمله ارتباط آشکارا و اختیاری مردم با شخص امام زمان - که منافات با امر غیبت دارد - به اجماع همه علما امکان‌پذیر نیست و برخی تعابیر دیگر از ارتباط هم از جمله ارتباط معنوی در عین غیبت و عدم مشاهده، امکان‌پذیر شمرده شده است.
در بین انواع ارتباط با امام زمان که از آن تعبیر به ملاقات هم می‌شود می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1 رویت بدون شناختن آن حضرت (که در برخی روایات بدان اشاره شده است)(1)
2 ملاقات یا دیدن همراه با شناخت آن حضرت به‌طور حسی و ظاهری
3 ملاقات با امام زمان در واقعه و حالتی شهودی (حاصل از سیر و سلوک عرفانی)
معنای سوم از ارتباط با امام زمان به‌دلیل ابهام در ماهیت آن، در مقام رد و قبول کمتر مورد بحث علما قرار گرفته و بیشتر اختلاف نظر در مورد ارتباط با آن حضرت، معطوف به ارتباط و ملاقات فیزیکی و ظاهری (معنای دوم) بوده است.
با این حال کلمات برخی از بزرگان در مورد ارتباط با امام زمان مشعر به معانی عرفانی و شهودی است از جمله از آیت‌الله سیدعلی آقای قاضی و آیت‌الله انصاری همدانی در مورد ارتباط با امام زمان سخنانی نقل شده است که بیشتر اشاره به ارتباط باطنی دارد(2)و به‌طور کلی در سخنان بسیاری از عرفا کما بیش این‌گونه سخنان مطرح شده است.
مرحوم محدث نوری(3)در کتاب «النجم الثاقب» به بحث ارتباط برخی از بزرگان شیعه با امام زمان پرداخته و شاید همین کتاب جامع‌ترین و معتبرترین اثر در این زمینه باشد.
در این کتاب مباحث نظری و مبانی علمی این بحث مطرح شده هم‌چنین استدلال برخی از علما در رد امکان ملاقات با امام زمان مورد بررسی قرار گرفته است. وی معتقد است که وقوع ارتباط با امام زمان، و نقل شدن آن توسط تعداد زیادی از بزرگان که در وثاقت آن‌ها تردیدی نیست، خود مهم‌ترین دلیل بر امکان چنین امری است.
شرح ملاقات برخی از بزرگان از جمله مقدس اردبیلی، سیدبحرالعلوم، سیدبن طاووس، هم‌چنین بسیاری دیگر از افرادی که در عین جایگاه ویژه‌شان، شهرت چندانی ندارد در این کتاب به تفصیل بیان شده است، هم‌چنین بسیاری از افراد موفق به ملاقات با کسانی شده‌اند که ارتباط خاصی با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف داشته و جهت استغاثه و دستگیری این افراد ظاهر شده‌اند.(4)
▪اوتاد و ابدال
در مورد افرادی که همراه امام زمان هستند روایاتی نقل شده که می‌توان از این روایات استفاده کرد که برخی از افراد با آن حضرت رابطه نزدیکی دارند ولی همواره این افراد برای مردم ناشناخته بوده‌اند.
از امام باقر علیه السلام چنین نقل شده است: «لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِی عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَةٍ...»؛ صاحب این امر [امام مهدی علیه السلام] ناگزیر از عزلت است و او در زمان عزلت ناگزیر از داشتن نیرو و توانی است و با وجود سی نفر از همراهان از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید و هیچ هراسی ندارد.(5)
بنابر یک دیدگاه این گروهی که همراه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند همان ابدال هستند که هر گاه یکی از این افراد از دنیا برود، دیگری جای او را می‌گیرد.
بحث ابدال و اوتاد در عرفان بحث گسترده‌ای بوده و در برخی روایات هم به آن اشاره شده است.
اصل وجود ابدال و جایگاه خاص آنان در عالم خلقت هم‌چنین ارتباط آن‌ها با امام زمان و مسئله ظهور، از مجموعه روایات قابل استخراج است اما در مورد تعداد آنان همواره بین علما و عرفا اختلاف اقوال مطرح بوده و در روایات نیز به نظری قطعی نمی‌توان دست یافت. در برخی روایات به چهل نفر اشاره شده(6)و در برخی دیگر همراهان امام زمان را سی نفر دانسته‌اند هم‌چنان‌که در روایت مذکور از امام باقر علیه السلام به آن اشاره شد. در برخی روایات از حضرت علی علیه السلام هم به ابدالی که در شام هستند تصریح شده است.(7)
در پایان گفتنی است که اوتاد در مرتبه‌ای بالاتر از ابدال قرار دارند و طبق یک نظریه همان عیسى، خضر، الیاس و ادریس علیهم السلام هستند که نزدیک‌ترین افراد به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف محسوب می‌شوند که سلسله عرفا بعداز آن‌ها واقع شده‌اند.
▪برخی صفات ابدال
در برخی روایات به نقل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم به‌ویژگی‌های ابدال اشاره شده است که در ذیل به بخشی از آن‌ها اشاره می شود.
1 ابدال دارای قلبی همانند قلب ابراهیم هستند(8)(شاید مراد از این تشبیه، این است که از نظر شدت، صلابت، بردباری و ایستادگی در دین خدا، همانند حضرت ابراهیم هستند)
2 ابدال سپر بلای انسان‌ها بوده و خداوند به‌واسطه آن‌ها بلاها را از مردم دور می‌کند.(9)
3 نسبت به کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان کرده و به آنان که در حقشان بدی کنند، ایثار می‌کنند همواره راضی به قضای الهی بوده از هر گونه حرامی خود را پاک نموده‌اند و برای خدا خشمگین می‌شوند.(10)
4 ابن‌مسعود از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم چنین روایت کرده است: «بدانید که اینان (ابدال) هرگز این مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و دادن صدقه به‌دست نیاوردند. عرض کردند: ای رسول خدا!پس به چه وسیله به این مقام رسیدند؟ پیامبر فرمود: «به‌وسیله جود و بخشش و خیرخواهی برای مسلمانان(11)» و در روایت دیگری نقل شده است: ابدال امت من به‌واسطه اعمال وارد بهشت نمی‌شوند بلکه بر بهشت وارد می‌شوند به‌واسطه رحمت خدا و سخاوت نفس و سلامت دل و مهربانی نسبت به جمیع مسلمین.(12)
..............................................
▪پی‌نوشت‌ها
1 روایاتی چند بر این مطلب دلالت دارند و ظاهراً در این مورد اختلافی بین علما نبوده است. از جمله روایت ذیل که از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است: «ان حجتها علیها قائمة ماشیةٌ فی طرُقِها, داخلة فی دورها و قُصُورها جَوّالةٌ فی شرق هذه الارض و غربها تسمع الکلام وتسلم علی الجماعة تری و لاتُری...؛ حجت حق بر زمین استوار است. در جاده‌ها حرکت می‌کند، در خانه‌ها وارد می‌شود و در شرق و غرب زمین به گردش می‌پردازد، سخن مردم را می‌شنود و بر جماعت مردم سلام می‌کند. می‌بیند و دیده نمی‌شود» (الغیبة النعمانی، ص144)
2 آقا سیدهاشم حداد فرموده‌اند: «حضرت آقا آیت‌الله قاضی خیلی در گفتارشان و در قیام و قعودشان و به‌طور کلی در مواقع تغییر از حالتی به حالت دیگر خصوص کلمه «یا صاحب‌الزمان» را بر زبان جاری میکردند. یک روز یک نفر از ایشان پرسید: آیا شما خدمت حضرت ولی‌عصر ارواحنافداه مشرف شده‌اید؟ فرمودند: کور است هر چشمی که صبح از خواب بیدار شود و در اولین نظر نگاهش به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیفتد». (اسوه عارفان گفته‌ها و ناگفته‌ها درباره مرحوم قاضی قدس سره ص109، صادق حسن‌زاده، محمد طیار مراغی)
هم‌چنین آیت‌الله شیخ محمدجواد انصاری همدانی قدس سره در پاسخی عارفان به این سؤال که آیا دیدار امام زمان علیه السلام در دوران غیبت امکان دارد، فرموده است: وقتی می‌شود خدا را دید،امام را که مخلوق خداست،چگونه نمی‌شود دید. در جای دیگر در مورد این‌که آیا امام زمان را ملاقات کرده‌اند یا نه فرموده‌اند: مازددت یقینا!. (نقل از کتاب در کوی بی‌نشان‌ها، سیری در زندگانی عارف بالله و سالک)
3 علامه حاج میرزا حسین محدث نوری در میان علما به «خاتم المحدثین» لقبیافته؛ کسی که آیت‌الله‌العظمی میرزای بزرگ شیرازی در تقریظی بر کتاب «بدر مشعشع مرحوم محدث نوری» او را علامه زمان و نادره دوران نامید. ایشان در میان خواص به علامه نوری؛ میرزای نوری؛ محدث نوری و حاجی نوری ملقب بوده است.
4 مراجعه شود به کتاب «نجم الثاقب» تألیف محدث نوری
5 محمدبن یعقوب الکافی، ج1، ص340، شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص102؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج52، ص153، ح6
6 ابن‌عساکر، 1/60 «الْأَبْدَالُ یَکُونُونَ بِالشَّامِ وَهُمْ أَرْبَعُونَ رَجُلًا کُلَّمَا مَاتَ رَجُلٌ أَبْدَلَ اللَّهُ مَکَانَهُ رَجُلًا...»؛ ابن‌اثیر، 107؛ ابن‌حنبل، 112
8 مسند احمد، ج5، ص322
9 طبرانی، المعجم الکبیر، ج10، ص324
10 حلیة الاولیاء، ج1، ص8
11 طبرانی، همان، ج1، ص224
12 «إن أبدال أمتی لم یدخلوا الجنة بالأعمال، ولکن إنما دخلوها برحمة الله، وسخاوة الأنفس، وسلامة الصدور، ورحمة لجمیع المسلمین»
منبع: اسلام کوئیست