آیـین و آداب الـگو پـذیـری (ممتحنه/4-5)

بسم الله الرحمن الرحیم

قال الله العظیم ­

«قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَه حَسَنَه فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَه وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتی تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِير».ُ

مسلماً برای شما درابراهیم وکسانی که باویند سرمشقی نیکوست، ﺁﻥ ﮔﺎﻩ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮﺩ ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻣﺎ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﻭ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻱ ﺧﺪﺍ ﻣﻰﭘﺮﺳﺘﻴﺪ ﺑﻴﺰﺍﺭﻳﻢ ، ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ ﻭ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﺎ ﻭ ﺷﻤﺎ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﻭ ﻛﻴﻨﻪ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، تا ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﺍﻱ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﻳﺪ.(ﺁﺭﻱ، ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺟﺰ ﺍﻋﻠﺎم ﺑﻴﺰﺍﺭﻱ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﻧﺪﺍﺷﺘﻨﺪ). ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ که ﺑﻪ ﭘﺪﺭﺵ ﮔﻔﺖ: ﻣﻦ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻮ (ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻲ ﻛﻪ ﺩﺳﺖ ﺍﺯ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﻭ ﻛﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ)ﺁﻣﺮﺯﺵ ﺧﻮﺍﻫﻢ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺳﻮﺩ ﺗﻮ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﭼﻴﺰﻱ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺭم. ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ ! ﺑﺮ ﺗﻮ ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮﺩﻳﻢ ، ﻭ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺗﻮ ﺑﺎﺯﮔﺸﺘﻴﻢ ، ﻭ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺗﻮﺳﺖ.

«رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَه لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا­ الْحَكِيمُ»

مارا آزمایش (وهدف آزار ،ﭼﻴﺮﮔﻲ ﻭ ﺳﻠﻄﻪ )ﺑﺮﺍﻱ ﻛﺎﻓﺮﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﺪﻩ، ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺍ ! ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﻴﺎﻣﺮﺯ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺗﻮﺍﻧﺎﻱ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﺣﻜﻴﻤﻰ.­ ­( 4و۵ سوره ممتحنه)

­

آیـین و آداب الـگو پـذیـری

این آیات از الگو بودن حضرت ابراهیم علیه السلام و پیروانش در­ مورد بیزاری از دشمنان و اتکا به خدا و انابه به سوی او سخن می‌گوید و مؤمنان را به پیروی از آنان فرا می‌خواند.

قطعنامه ۹ ماده‌ای در پیروی از حضرت ابراهیم علیه السلام و همراهان او دارای این مفاد است:

الف) تبری از قوم و قبیله و ارحام و اولاد کافران" وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنكُمْ "

ب) بیزاری جستن از شرک و بت پرستی " وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ"

ج) باطل دانستن بت پرستان " كَفَرْنَا بِكُمْ "

د) دشمنی و کینه مؤمنان نسبت به کافران تا زمانی که موحد شوند"وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا"

ه) توکل بر خدا"رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا"­­­­ ­­و) انابه به سوی خدا"وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا"

ز) بازگشت به خدا"وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ"­­­­­ ح) دعا برای عدم سلطه کافران "رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا"

ط) درخواست آمرزش از خدا"وَاغْفِرْ لَنَا­ الْحَكِيمُ"

بر اساس مواد این قطعنامه، پیوند مکتبی مهم‌ترین اصل ارتباطی انسان‌ها با یکدیگر است و هرگونه رابطه ای باید زیر مجموعه آن باشد.

اگر پیوند مکتبی تحت تاثیر روابط دوستی و خویشاوندی و منافع شخصی قرار گیرد، بر اساس دین لطمه وارد -می‌شود. بر همین اساس است که در روایات (حب فی الله و بغض فی الله) مطمئن‌ترین دستگیره ایمان نامیده شده‌اند. پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند" اَلْحُبُّ فِي اَللَّهِ فَرِيضَه وَ اَلْبُغْضُ فِي اَللَّهِ فَریضه"

نکته اول: همانطور که در درس گذشته مطرح شد گسیختن و ترک مراوده‌هایی که خداوند برانسان واجب فرموده امری غیر ممکن نیست چرا که حضرت ابراهیم علیه السلام و پیروانش در این زمینه الگوی موفق بوده‌اند.­

"قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَه حَسَنَه فِي إِبْرَاهِيمَ "مؤمن باید در مقابل دشمنان دین همان کاری را انجام دهد که حضرت ابراهیم علیه السلام و همراهانش در برابر بیگانگان دینی انجام دادند و نیز شاگردان تربیت شده مکتب ابراهیم خلیل به ایشان تأسی نمودند"وَالَّذِينَ مَعَهُ" ممکن است این مؤمنان همراه ابراهیم علیه السلام قلیل بوده‌اند اما عظمتشان مانده است زیرا با نهایت قاطعیت و بدون هیچ گونه پرده‌پوشی اعلام جدایی و بیزاری از دشمنان خدا کردند و هیچ سخن محبت آمیزی به آنها نگفتند ،جز اینکه ابراهیم علیه السلام به پدرش وعده داد که برای تو از خداوند طلب آمرزش می‌کنم ، ولی در عین حال من در برابر خداوند برای تو مالک چیزی نیستم و آمرزش تنها به دست اوست.

" إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ" این در حقیقت استثنایی است از مسئله قطع هرگونه ارتباط ابراهیم و یارانش از بت پرستان که آن هم دارای شرایط و مصلحت خاصی بوده است.

قرائن نشان می‌دهد که ابراهیم علیه السلام احتمالاً آمادگی برای ایمان را در عمویش آزر مشاهده کرد ولی آزر از این مسئله نگران بود که اگر راه توحید را پیش گیرد دوران بت پرستی او چه خواهد شد ابراهیم علیه السلام به او وعده داد که در پیشگاه خدا برای تو استغفار می‌کنم ( وعده طلب مغفرت در واقع وعده تشویقی بود ) اما وقتی برای -حضرت روشن شد که او دشمن خداست و هرگز ایمان نمی‌آورد با او قطع رابطه نمود. احتمالاً مسلمانان از این برنامه ابراهیم و آزر اجمالاً باخبر بودند و ممکن بود همین مطلب بهانه‌ای برای ارتباط بعضی از افراد با بیگانگان شود به همین جهت خداوند مطلب را­ به روشنی تبیین می‌نماید.

نکته دوم: در ادامه آیه با دعا و مناجات توحیدی حضرت ابراهیم علیه السلام و همراهانش پس از تبری روبرو می‌شویم زیرا بیزاری جستن انسان از دشمنان دین به ویژه در زمانی که از قدرت ظاهری هم برخوردار نیست دشوار است و ایمانی راسخ و قوی می‌خواهد و به توکل نیاز دارد"رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ"

در این جملات توحید ناب ابراهیم علیه السلام و یارانش کاملا محسوس است علاوه بر آن ، این دعا در حقیقت مقدمه‌ای است برای دعایی که در آیه بعد می‌آید حضرت ابراهیم و یارانش برای حفظ ایمان و نجات خود از آثار سوء تبری شدیدشان به پروردگار پناهنده شدند و خواستند تا آنان را مایع آزمون کافران قرار ندهد و کافران بر ایشان مسلط نشوند. "رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَه لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا­ الْحَكِيمُ" بر پایه آیه شریفه، حضرت ابراهیم­و پیروانش در دعا و توکل و انابه به سوی حق هم سرمشق نیکویی هستند.

جملات پایانی آیه ممکن است اشاره به آن باشد که اگر در خلال زندگی ، نشانه‌ای از تمایل و محبت و دوستی به دشمنان وجود داشته است، پروردگارا این لغزش را بر ما ببخش و این درسی است برای مسلمانان که آنها نیز سرمشق گیرند و اگر مواردی در میان آنها پیدا شد استغفار کرده به سوی خدا برگردند.