تاریخ 1390/10/01 : استاد :سرکار خانم مرادی
لازم است ابتداءً نکاتی را متذکر شوم:
1. مطالبی که بیان می شود، به معنای بیان نظر یک مرجع خاص نیست. بلکه بیان دیدگاه ها و نظر غالب و مشهور است . برای زمینه سازی پژوهش های دیگر که حتّی می تواند به صورت رساله سطح سه و دکترا باشد .
2 . در بحث تاریخچه ی تغییر جنسیت گفته شد، از گذشته این بحث وجود داشته ودر روایاتی افرادی بوده اند که نزد امام آمده مشکل خود را مطرح می کردند .ولی آنچه در شرایط کنونی مهم است امکان تغییر جنسیت است.
3 . درباره بیماری ترانس سکشوال که بیش از هفتاد سال است که این بیماری را علم پزشکی تایید کرده است.
4 . وظیفه فقه این نیست که موضوع را تشخیص دهد بلکه وظیفه ی فقه این است که برفرض وجود این بیماری هم بتواندپاسخ گوی مسائل آن باشد.
تعریف بیماری ترانس سکشوالیزم در جلسه گذشته بیان شد و علت آن را خانم خادم بیان کردند.(بیان شد که علت فتوای حضرت امام برای جواز تغییر جنسیت بر اساس استفتاء دوباره در سال 64 در مورد شخصی بود که چنین بیماری داشت)
میزان این بیماری از هر صد هزار تولد 4-6 نفر است و در تمام کشورها تقریباً ثابت است و بستگی به اقلیم خاصی هم ندارد اما در مردان بیشتر است یعنی زنانه گرایی در مردان بیشتراست.
درباره روش درمانی این بیماری ، گاهی از روان درمانی استفاده می شود،به این صورت که با بیمار صحبت می کنند و او را متقاعد می کنند که جنسیت فعلی خود را بپذیرد که معمولاً جواب نمی دهد . روش دیگر هورمون درمانی است و در نهایت هم انجام جراحی تغییر جنسیت است .
اهمیت طرح بحث در افراد خنثی به این خاطر است که وضعیت آنها از نظر تکالیف شرعی شان دچار ابهام است .آیا تکالیف شرعی و وظایف اجتماعی خود را به عنوان یک زن باید انجام دهند یا به عنوان مرد.
تعریف خنثی : کسانی که دارای هردو آلت زنانه ومردانه هستند یا هیچ کدام از آنها را ندارند.
اقسام آنها عبارت است از خنثی مشکل و خنثی غیر مشکل که از نظر شرعی این قسم ممکن است زیاد دچار مشکل نشود . لذا ادله ای که برای بحث جواز تغییر جنسیت در افراد خنثی آمده بیشتر درباره ی خنثی مشکل مطرح شده است.
خنثی غیر مشکل شامل خنثی مونث و خنثی مذکر می شود . در فقه برای تشخیص خنثی ملاک هایی وجود دارد:
1 . ادرار از کدام یک مجراها خارج می شود که براساس روایات از هر کدام خارج شودمی تواند جنسیت اورا تشخیص داده و تکلیف را برهمان اساس انجام می دهد.
2 . اگراز هر دو مجرا خارج شود ، سبقت بول را بررسی می کنند واین ها همه بر اساس روایت است . البته ملاک ها ترتیب دارد. اگراز ملاک اول قابل تشخیص نبود ملاک دوم را بررسی میکنند.
3 . تأخیر قطع ادرار از مجرای زنانه یا مردانه
4 . شمارش دنده های کمر براساس روایتی که سند آن خیلی قوی نیست ، البته فقها براساس این روایت فتوا داده اند.
شخصی نزد شریح قاضی می آید و مشکل خود را بیان می کند ،شریح ناتوان می ماند و از حضرت علی (علیه السلام)می پرسد. حضرت دستور می دهند تعداد دنده های او را شمردند. این تفاوت از نظر پزشکی رد شده است . لذا این ملاک را به عنوان قطعی نمی توان در نظر گرفت . اما جای تحقیق دارد وبرخی منشأ آن را اسرائیلیات می دانند.
ملاک هایی که برای تعیین جنسیت خنثی می توان در نظر گرفت :
1- تعیین جنسیت بر اساس کروموزوم
2- تعیین جنسیت بر اساس تمایلات روحی و روانی فرد
3- تعیین جنسیت بر اساس اندام جنسی ظاهری اش.
تنها مورد اتفاق علماء همین مورد سوم است.
احکام فقهی خنثی مشکل عبارت است از : حرمت پوشیدن حریر خالص ، حرمت استفاده از طلا ، بطلان نماز در صورت پوشیدن حریر و طلا ، وجوب پوشش کامل ، ممنوعیت امام جماعت شدن برای مردان ، ممنوعیت پوشیدن لباس دوخته در حال احرام ، تشخیص بلوغ از طریق سن ؛ حرمت نگاه به بدن زن یا مرد نامحرم.جواز نظر به خنثی مشکل. ممنوعیت ازدواج.ارث خنثی مشکل مجموع نصف ارث مرد و نصف ارث زن.( این احکام بر اساس نظریه مشهور است.
صاحب جواهر می فرماید: خنثی در واقع یا زن است یا مرد و استدلال به (نساء11) کرده اند.
نکته: یک نظریه غیر مشهور وجود دارد و آن اینکه ممکن است جنس سومی جز زن ومرد وجود داشته باشد .بر این اساس در بعضی موارد لازم نیست به احتیاط عمل کنیم . البته شرطی که با علم اجمالی تعارض نداشته باشد . ( برای مطالعه بیشتر می توان به قواعد الفقهیه آیت الله بجنوردی 2ص56 و ماوراء الفقه ج6 ص135 مراجعه کرد)
صاحب این نظر می فرماید :خنثی طبیعت ثالثه است نه حقیقتاً مرد است نه حقیقتاً زن و بعید نیست که یک انسان مصداق حقیقی صفت مذکر ومؤنث باشد ودر واقع هم مذکر باشد هم مؤنث. و می تواند در ازدواج یا نقش زن ویانقش مرد را ایفاکند و یکی را انتخاب و به آن عمل نماید.
اگر با مرد ازدواج کند می تواند به عنوان مادر شناخته شود و اگر با زن ازدواج کند می تواند به عنوان پدر شناخته شود. حتّی می توان فرض کرد که او صاحب فرزند شود که پدر ومادر همان شخص دو جنسی باشد .(اسپرم تولید شده با اوول خودش ترکیب شود البته این تنها یک فرض عقلی است ولی ترکیب اسپرم یک دو جنسی با اوول خودش غیر ممکن است)
ادله جواز تغییر جنسیت در افراد خنثی
اهل سنت تنها در افراد خنثی قائل به جواز هستند چون در این افراد تشویش فراوان وجود داردوبرای رهایی از آن عمل جراحی تغییر جنسیت ضرورت دارد .
فقهای شیعه نیز به دلیل اضطراب و بلا تکلیفی خنثی تغییر جنسیت را جایز می دانند به جز یکی از فقها شیعه. آیت الله سید صادق شیرازی در کتاب مسائل الطبّیه این عمل را حتّی در خنثی مشکل هم جایز نمی دانند.
فقها متعقدند اگر تغییر جنسیت مستلزم لمس و نظر حرام باشد باید از آن پرهیز کرد مگر اینکه عمل جراحی غیر قابل اجتناب باشد .
بعضی فقها به دلیل اینکه خنثی مشکل علاوه بر اینکه از نظر جسمی و روحی در اضطرار است از نظر شرعی هم در حرج است به گونه ای که انجام احتیاط های شرعی برای او با عسر و حرج شدید مواجه است ،در صورت امکانات مالی و جسمی برای او حکم به وجوب تغییر جنسیت داده اند .
از تعمیم ادله جواز تغییر جنسیت برای خنثی مشکل می توان برای خنثی غیر مشکل هم قائل به آن شد .(در خنثی غیر مشکل یکی از جنس ها بر جنس دیگر غلبه دارد.)
ادله جواز تغییر جنسیت خنثی مشکل
1 - قاعده اضطرار ، بقره 173،
حدیث از امام صادق (ع) : لیس شی مما حرم الله الا و قد احله لمن اضطرّ الیه 2-2- قاعده نفی عسر و حرج، حج22، بقره185
تغییر جنسیت به منظورکشف جنسیت
افرادی وجود دارند که دارای جنسیت پنهان هستند و آنچه در ظاهر است خلاف آنچه در باطن است. این نکته لازم است که اطلاق تغییر جنسیت در این افراد اطلاق واقعی نیست . نکته قابل توجه این که منظور از تغییر جنسیت، تغییر جنسیت واقعی است .( شخص ممکن است واقعاً زن باشد اما چیزی شبیه آلت مردانه برای خود درست کند این یک تغییر جنسیت صوری است .)
آیت الله فاضل لنکرانی : گاهی تغییر جنسیت صوری و ظاهری است . این کار حرام و از آن باید به شدت بپرهیزد.
آیت الله مکارم شیرازی : گاهی چیزی مانند آلت جنس مخالف در فرد ایجاد می شود این کار جایز نیست و اگر ازدواجی بر اساس آن صورت بگیرد حرام و باطل است و حد شرعی دارد .
نکته :انجام تکالیف باید بر اساس جنس واقعی صورت بگیرد نه جنسیت ظاهری و احکام به موضوعات واقعی بر می گردد .
برخی معتقد ند تغییر جنسیت به معنای واقعی تنها در مورد کشف جنسیت پنهان ممکن است . تغییر جنسیت زن به مرد و مرد به زن تاکنون اثبات نشده است .(آیت الله مشکینی در کتاب مصطلحات الفقه )
تکلیف شرعی این افراد قبل از عمل : باید اگر پی به جنسیت واقعی خود ببرند، به تکالیف واقعی خود عمل کند
تغییر جنسیت در افراد سالم و ترانس ها
ادله موافقان با تغییر جنسیت:
به طور کلی از نظر این فقها تغییر جنسیت حرام نیست به شرطی که با حرام دیگری مثل نگاه و لمس حرام همراه نباشد. مگر در صورت ضرورت و اضطرار یا از باب معالجه و درمان. در نتیجه اصل تغییر جنسیت فی حد نفسه حرام نیست .
1 . عدم وجود دلیل بر حرمت ،اگرمقدمات آن حرام باشد قطعاً حرام می شود
2 . اصل حلیت و اصاله الاباحه (کل شیء لک حلال حتّی تعلم انّه حرام)
آیا برای پزشک تغییر جنسیت فرد جایز است ؟ می توان گفت از باب اجاره عمل (که منفعت عقلایی داشته باشد )البته از همین جا می توان منع تغییر جنسیت افراد سالم را استنباط کرد .پس در غیر فرض ضرورت برای پزشک جایز نیست .
3 . قاعده تسلیط : الناس مسلّطون علی اموالهم . به طریق اولویت ،"انفسهم" را می توان استنباط کرد مسلماً این قاعده در جایی است که ادله دیگری که حاکم هستند دلیل را محدود نکنند.
4 . حدیث رفع (رفع ما لا یعلمون)
5 . قاعده اضطرار
ادله مخالفان تغییر جنسیت
1 . تغییر خلقت خداوند: برخی از علمای شیعه و اهل سنت آن را تغییر فطرت خداوند می دانند و آن را استجابت دعوت شیطان می دانند.(دکتر احمد کنعانی –الموسوعه الطّبیه الفقهیه ص284)
سوال :حکم این مسله که مردی آلت خود را به فرج زنانه تبدیل کند و زنی فرج خود را تبدیل به آلت تناسلی مردانه کند به دلیل شهوت یا تولید مثل چه حکمی دارد ؟
آیت الله میرزا جواد تبریزی : این کار غیر جایز است ،چون تغییر در خلقت است.
آیت اللهعبد الکریم بی آزار شیرازی : اینکه تغییر ماهیت بدهد از نظر شرعی جایز نیست .
*نظر مفسرین درباره آیه ؟ چیست ؟
هرنوع تغییر و تحریفی که با اهداف شیطانی وغیر الهی صورت بگیرد مسلماً حرام است . در این آیه استفاده نمی شود که تغییر فیزیکی حرام باشد . و تغییر را تغییر در دین خدا می دانند .
شأن نزول این آیه آن است که ،در زمان جاهلیت شتری که چند بار می زایید گوش آن را می بریدند و استفاده از آن را حرام می کردند حتی گاهی چشم آن را در می آوردند.این آیه در رابطه با این اعمال خرافی این افراد است . علت این تحریف هم آن است که هدف از آفرینش حیوانات ،استفاده از منافع آنان است .تحریم آن حیوانات یعنی آن چه حیوان برای آن آفریده شده تغییر پیدا می کند.
شیخ طبرسی در مجمع البیان منظور از تغییر در آیه را تغییر در دین خدا می داند(روم 30)لا تبدیل لخلق الله یعنی لا تبدیل لدین الله و منظور تحریم حلال و تحلیل حرام است و برخی گفته اند منظور وصل موی مصنوعی است.
شیخ طوسی در تبیان می فرماید: 1- منظور خواجه کردن واخته کردن است .2- منظور تغییر دین خدا. 3-حیوانات که خداوند آن ها را برای انسان آفریده که بهترین معنا را همان تغییر دین خدا گرفته اند.
تفسیر عیاشی و صافی منظور را تغییر دین خدا گرفته اند.
فخر رازی :1- تغییر در دین خدا2- تغییر حلال به حرام 3- مقصود تغییر ظاهری است وگفته اند تمام این معانی ممکن است.
تفسیر طبری به نقل از امام محمد باقر (علیه السلام) : منظور تغییر در دین خداست.
تفسیر المنار : منظور تغییر ظاهری یا معنوی( به معنای آنچه که شرع حرام کرده است) تغییر ظاهری وقتی حرام است که از کارهای شیطانی که باعث فریب و اضطراب شود باشد، ولی در غیر از آن حرام نیست .
2 . تشبه زن به مرد و بالعکس : این وقتی صدق می کند که مردان لباس زنانه بپوشند وزنان لباس مردانه بپوشند. پس تغییر جنسیت را شامل نمی شود.
3 .رواج همجنس بازی : اگر این گونه باشد در افراد خنثی که قائل به تغییر جنسیت شده ایم عمل آنها هم حرام است در حالی که کسی قائل به آن نیست چون در تغییر جنسیت موضوع عوض می شود .
4 . لازمه تغییر جنسیت این است که اعضا را از بین ببرند و ایجاد نقص شود. و این عمل جایز نیست .حرمت در صورتی است که ضرورتی نباشد و اگر ضرورت داشت دیگر حرمت وجود ندارد.
در ادامه بحث میهمان جلسه بانو مجتهده ،خانم صفاتی، نظرات خود را پیرامون این بحث بیان کردند . ایشان فرمودند : نوع تغییر جنسیت که در حال حاضر مطرح است و تبلیغاتی که انجام می شود جداً حرمت دارد ، شبکه های ماهواره ای مختلف نوعی فرهنگ سازی روی این موضوع انجام می دهند. متأسفانه در تهران گروهی هستند و جلساتی دارند و گمان می کنند که مسأله هم جنس بازی در ایران را می توانند مانند سایر کشورهای غربی رسمیت دهند . لذا احکام تغییر جنسیت باید به دقت رصد شود. در این مسئله یک نوع احتیاط است . اینکه در مسائل روحی و تشدید آن ، مسائل تبلیغی و رسانه ها که می گویند می شود این کار را کرد، چه قدر تأثیر داشته، بسیار مهم است و طرح جواز برای این امر خیلی مشکل است .
ادامه دومین نشست علمی تخصصی با موضوع تغییر جنسیت