قال الله العظیم :
الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَه الْحَیاه الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً(46/کهف)
مال و فرزندان زینت زندگی دنیایند و کارهای ماندگار شایسته نزد پروردگارت پاداشی بهتر دارند و امید داشتن به آنها نیکوتر است.
استفاده از امید و آرزو در ارشاد و تربیت
نکات مورد توجه آیه :
آیه فوق اشاره به دو قسمت از مهم ترین سرمایه های زندگی دنیا دارد :
نیروی اقتصادی و نیروی انسانی (الْمالُ وَ الْبَنُونَ) قرآن می فرماید :جلوه ی مال و فرزند تنها در دنیاست اما کارهای ماندگار شایسته(باقیات صالحات) دارای پاداشی تضمین شده و ارزشی پایدار است .بنا بر این انسان های رشد یافته و تربیت شده ، امید و آرزویشان به مال و فرزند نیست، بلکه در پی اعمال صالح و کامیابی معنوی هستند بنا بر این در برخورد با مال و فرزند به گونه ای رفتار می نمایند که موجبات عاقبت به خیری آنها را فراهم سازد.
نکته اول : همه نعمت های مادی ،زینت دنیا هستند ولی مال و فرزند جلوه بیشتری دارد به همین دلیل نام این دو از میان نعمت های بی شمار الهی مطرح شده است. " الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَه الْحَیاه الدُّنْیا"
چون غالباً پسران نیروی فعال اقتصادی هستند نه دختران لذا در کنار مال ، بنون آمده است ، نه بنات (دختران)
برای رسیدن به مقاصد دنیوی (مادی) استفاده از این دو نیرو لازم است. به همین دلیل آنها که بر تخت می نشینند سعی در جمع آوری این دو نیرو می کنند،به خصوص در زمان های گذشته هر کس فرزندان بیشتری داشت خود را نیرومندتر احساس می کرد،چرا که آنها یکی از دو رکن اصلی قدرت او را تشکیل می دادند.
تعبیر " الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَه الْحَیاه الدُّنْیا " اشاره به این است که هر چند دلهای بشر علا قمند به مال و فرزندان است و همه مشتاق و متمایل بسوی آنان هستند و انتظار منفعت از آنها را دارند و آرزوهایشان بر آن دور می زند لکن زینتی زود گذر و فریب ده هستند که آن منافع و خیراتی که از آنها انتظار می رود ندارند و همه آرزوهایی که آدمی از آنها دارد بر نمی آورند بلکه صدیک آنرا واجد نیستند.
نکته دوم : مراد به " الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ" اعمال صالح است.زیرا اعمال انسان برای انسان نزد خدا محفوظ است. باقیات صالحات آن اعمالی را می گویند که نزد خدا ثواب بهتری دارد. چون خدای تعالی به آن جزای خیر می دهدبه بیان واضح تر آنچه از رحمت و کرامت خدا در برابر آن عمل انتظار می رود و آن ثواب و اجری که از آن توقع دارند بدون کم کاست و بلکه صد در صد به آدمی می رسد . پس این گونه کارهااز زینت های دنیوی و زخارف بی وفا و زود گذر که برآرنده یک در صد آرزو ها نیست بهتر است.
آرزو هایی که آدمی از زینت های دنیوی دارد اغلب آرزوهای کاذب است و آن مقداری هم که کاذب نیست، فریب گر و گول زن است.
نکته سوم : مال و فرزند ، ماندگار نیست ، به چیزی بیندیشیم و دل ببندیم که باقی و بهتر است "خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً" مفسران می گویند : حتی اگر همان اموال ناپایدار و فرزندانی که گاهی فتنه و مایه آزمایش هستند ."وَاعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَه ... "
(28/انفال) اگردر مسیرالله قرار بگیرند آنها هم به رنگ باقیات صالحات در می آیند چرا که ذات خداوند جاودانی است و هر چیزی برای او در راه او قرار گیرد جاودانه خواهد بود.
در روایات "باقیات صالحات" این گونه معرفی شده اند:
الف) نماز شب
عن أبی عبد الله علیه السلام : أن قوله تعالى وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ هی القیام آخر اللیل لصلاه اللیل و الدعاء فی الأسحار
امام صادق علیه السلام می فرمایند: باقیات صالحات آن است که درون شب برای نماز شب برخیزی و سحر گاهان به دعا بپردازی
ب) ذکر کثیر
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله : أَکْثِرُوا مِنْ قَوْلِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَإِنَّهُنَّ یَأْتِینَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَهُنَّ مُقَدِّمَاتٌ وَ مُؤَخِّرَاتٌ وَ مُعَقِّبَاتٌ وَ هُنَّ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ
امام صادق علیه لسلام به نقل از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند : ذکرهای" سبحان الله و الحمد لله ولا اله الا الله و الله ا کبر" را بسیار بگویید زیرا که این اذکار شریفه روز قیامت در حالی می آیند که عده ای (از فرشتگان )در جلو و (با شکوه وعظمت خاصی)حرکت می کنند . و اینها باقیات صالحات هستند.
لازم به ذکراست محشور شدن در قیامت منحصر به بشر نیست بلکه تمام اعمال وعبادات واذکار وقرآن ونماز با صورتهای زیبا محشور خواهند شد به جهت اهمیت مطلب ، تسبیحات اربعه باعده ای از همراهان در جلو وعده ای در پشت سر وعده ای هم به عنوان معقب وحافظ ونگهبان می آیند .
ج) مواظبت ومحافظت برنمازها
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : عَنِ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ فَقَالَ هِیَ الصَّلَاه فَحَافِظُوا عَلَیْهَا
شخصی از امام صادق علیه السلام درباره باقیات الصالحات سئوال می کند ، می فرمایند:
منظور نماز و محافظت بر آن است.
د) محبت و مودت اهل بیت علیه السلام
قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : لِلْحُصَیْنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ یَا حُصَیْنُ لَا تَسْتَصْغِرْ مَوَدَّتَنَا فَإِنَّهَا مِنَ الْبَاقِیَاتِ الصَّالِحَاتِ
امام صادق علیه السلام می فرمایند : دوستی و محبت ما را حقیر نشمارید زیرا این محبت از باقیات صالحات است.