امتداد کربلا...
پاسخ به 5 سوال دربارة حضرت زینب علیهاالسلام
به بهانة پانزدهم رجب، سال روز وفات حضرت زینب علیهاالسلام
· چرا خداوند نخواست که حضرت زینب علیهاالسلام در روز عاشورا به شهادت برسد؟
هر حادثة تاریخی ماندگار، علاوه بر عامل ایجادکنندة آن، نیازمند به علتی است که باعث تداوم و جاودانگی آن در طول تاریخ گردد.
حادثة عاشورا، یک علت و عامل پدیدآورنده داشت و آن جانبازی و شهادت مظلومانة امام حسین علیه السلام و یاران باوفای آن حضرت علیه السلام بود؛ البته حادثة عاشورا دو چهره داشت؛ یک چهرة نورانی و درخشان که در آن تمام کمالات و فضایل انسانی متجلی شدند و آن عبارت است از فداکاری و از خودگذشتگی اباعبدالله الحسین علیه السلام و یاران با وفای او و یک چهرة تاریک و پلید داشت که در آن تمام رذالت ها، پستی ها و زشتی های دنیا پرستان در آن متبلور و مجسم شدند.
این حادثه تاریخ برای جاودانگی و زنده ماندنش، نیازمند راویان و روایت گرانی بود که خود شاهد عینی این حادثه باشند؛ تا پیام ها و رشادت ها و اهداف این حادثه را به غایبان و نسل های بعدی منتقل کنند.
حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت سجاد علیه السلام، این نقش مهم روایت گری و بیدار کردن وجدان های خفته و غبارگرفته را به نحو احسن ایفا کردند.
این نقش آفرینی در چند محور زیر قابل بررسی است:
1. تبیین و نقل خود رویدادها و حوادث جانگدازی که هر انسان با فطرت و با وجدانی را بیدار و هوشیار می نمود.
2. تبیین اهداف و مقاصدی که امام حسین علیه السلام با یارانش به خاطر زنده نگه داشتن آنها، به مقام رفیع شهادت نایل شدند.
3. حضور و شرکت انسان های غم دیده و مصیبت زده در کاخ عبیدالله و کاخ یزید، خود گواهی عینی بر حقانیت و مظلومیت اهل بیت عصمت علیهم السلام بود که می توانست تأثیر روانی شگرفی بر ناظرین داشته باشد.
4. حضرت زینب علیها السلام نقش پرستاری، تسلی دهندگی و عاطفی خود را نسبت به یتیمان و کودکان و حتی نسبت به امام سجاد علیه السلام، به خوبی ایفا نمود و اگر این نقش عاطفی و پشتوانة روحی نبود، شاید این حادثه آن طور که لازم بود، تأثیرگذار نبود.
بنابراین، حضرت زینب علیهاالسلام با ایفای این چهار نقش عمده و با سخنرانی های آتشین و علی وار خود، عامل بقا و استمرار حرکت عاشورا شد و این از حکمت ها و مصلحت های الهی بود که حضرت زینب علیهاالسلام همراه این کاروان باشد؛ تا نقش روایت گری آن را به خوبی انجام دهد.
·· «... تو دانشمندی هستی که استاد ندیده ای و بانوی فهمیده ای هستی که کسی (بشری) تو را تفهیم نکرده است». مطلبی که گذشت، خطابة حضرت سجاد علیه السلام دربارة عمة بزرگوارش می باشد که مقام این گوهر ناب را بیان می دارد؛ علم و فقاهت حضرت زینب کبری علیهاالسلام چگونه است؟
تعبیر «عالمة غیر معلمه»، به این معنی است که حضرت زینب علیهاالسلام دارای علم لدنی است و علم او از نوع علوم دنیوی نیست؛ بلکه از نوع علوم الهی است. اکثر مردم، علم و دانش را از راه تحصیل و آموزش و کتاب، کسب می کنند که اینها دارای علم حصولی هستند و افراد کمی هستند که علم و دانش را حضوری کسب می کنند؛ یعنی معرفت و دانش آنها الهی، لدنی و حضوری است. علم حضرت زینب علیهاالسلام این چنین است.
··· چرا مداحان به حضرت زینب علیهاالسلام می گویند ناموس خدا؟
من معنی این حرف را درست متوجه نشدم.
ناموس انسان، کسانی هستند که دفاع از آبرو و شرف آنها بر انسان لازم و واجب است و باید آنها را از تعرض بیگانگان و هوس بازان، حفظ و نگه داری کند و معمولاً در مورد زنان و دختران انسان به کار می رود. در مورد زنان بزرگ و با جلالتی مانند حضرت زهرا و زینب کبری، گفته می شود که اینها ناموس خدایند؛ به این معنی که اینها کسانی هستند که از خانوادة خدایند و اهل و وابسته خدا به شمار می آیند و در واقع، تعرض به آنها و هتک حرمت آنها، تعرض به حریم خدا و هتک حرمت خداست و خدا، حامی و مدافع آنهاست و این به دلیل شرافت و جایگاه والا و موقعیت معنوی و ملکوتی آنها نزد خداوند است.
···· آیا حضرت زینب سلام الله علیها و حضرت ابوالفضل علیه السلام معصوم بودند؟
1. این که در کلام اسلامی گفته می شود که پیامبران و امامان علیهم السلام معصوم هستند و از عصمت دیگران سخنی گفته نمی شود، بدین معناست که عصمت ایشان، با ادلة عقلی یا نقلی، اثبات شده است; ولی عصمت دیگران با ادلة عقلی یا نقلی، اثبات نشده است. بنابراین، پیامبران و امامان علیهم السلام هم واقعا معصومند و هم عصمت آنان برای ما ثابت شده است؛ اما دربارة دیگرانی که مشمول این ادلة عقلی و نقلی نمی شوند, نمی توان قائل به عدم عصمت آنان شد؛ یعنی ممکن است انسان های بی شمار دیگری, واقعا دارای عصمت از گناه باشند; ولی دلیلی بر اثبات آن برای ما اقامه نشده باشد و نیز نیازی به اثبات آن احساس نمی شود.
2. عصمت از گناه، پایین ترین مرتبه از مراتب عصمت پیامبران و امامان علیهم السلام است و مراتب بالاتر آن، شامل عصمت از اشتباه, نسیان و سهو و عصمت در مقام تبیین دین است. با ویژگی هایی که از سوی امامان معصوم علیهم السلام دربارة شخصیت حضرت عباس علیه السلام و حضرت زینب سلام الله علیها نقل شده، مرتبة اول عصمت برای آنان قابل اثبات است.
3. اثبات عصمت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و امامان - به ویژه عصمت آنان در مقام تبلیغ دین و عصمت از اشتباه، نسیان و سهو - دارای آثار زیادی است; مانند این که گفتار و رفتار آنان, برای ما، دلیل بر اسلام می شود و ما باید اسلام را از رفتار و گفتار آنان بیاموزیم. در اندیشة شیعه, علاوه بر قرآن و عقل، گفتار و رفتار نبی اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصوم علیهم السلام نیز دلیل و سند احکام اسلامی است و گفتار و رفتار هیچ شخص دیگری چنین اثری ندارد؛ این که گفتار یا رفتار معینی از او مورد تأیید روشن معصومین علیهم السلام قرار گرفته باشد.
4. علاوه بر این که هیچ دلیلی بر ارتکاب گناه از سوی حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت عباس علیه السلام وجود ندارد; امّا با این حال، هیچ اثری نیز بر اعمال آنان مترتب نمی شود؛ امّا به طور مسلم، شخصیت والای آن دو، مبرا از گناه است.
····· آیا مقام حضرت زینب علیهاالسلام از حضرت مریم علیهاالسلام بالاتر است؛ دلایل آن؟
در مورد حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام باید گفت که وی بدون شک بر اساس دلایل و آیات و روایات، بر حضرت مریم برتری و فضیلت دارد؛ ولی در مقایسه حضرت زینب علیهاالسلام و حضرت مریم علیهاالسلام قضاوت، کار مشکلی است و به راحتی و قاطعیت نمی توان حکمی صادر کرد. بر طبق روایات متعدد، حضرت مریم علیهاالسلام در کنار حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت خدیجه علیهاالسلام و آسیه یکی از چهار زن برگزیده عالم است و این، بیان گر مقام والای مریم علیهاالسلام است. حضرت مریم به تعبیر قرآن، صدیقه می باشد و بانویی است که مفتخر به خطاب الهی و گفت وگوی با فرشتگان است. از طرف دیگر، هر چند حضرت زینب علیهاالسلام از معصومین شمرده نشده، ولی دلیلی بر عدم عصمت وی نیز وجود ندارد. تعبیری که حضرت سجاد علیه السلام دربارة عمة بزرگوارش در سفر کربلا فرمود، این است: «یا عمه! انت بحمدالله عالمه غیر معلمه و فهم غیر مفهمه» که این جمله بیان گر اوج مقام الهی او و برخورداری آن بزرگوار از علم لدنی است که مقام انبیا و اولیای خاص خداست. جملة معروف وی در مجلس ابن زیاد ملعون که فرمود: «ما رایت الا جمیلا» و صبر و استقامت و شجاعت و حماسه آفرینی او در حادثة کربلا، حاکی از اوج ایمان و معرفت و عرفان عمیق وی و دلیل روشنی بر استغراق او در توحید پروردگار و تسلیم کامل در برابر خواست و مشیت خداوند است؛ همان مقامی که جز انبیا و اولیا، کسی به قله و اوج آن دسترسی ندارد. ما قائل به عظمت و مقام عالی هر دو بانوی عالی مقام هستیم و معترف به جایگاه رفیع و مقام قرب هر دو نزد خداوند سبحان می باشیم.
برای آگاهی بیشتر، به کتاب هایی که در زیر آمده، مراجعه کنید:
1. منتهی الامال، شیخ عباس قمی.
2. زندگانی حضرت فاطمه زهرا و زینب کبری، شهید دستغیب.
3. زندگانی حضرت فاطمه زهرا و دختران آن حضرت، سید هاشم رسولی محلاتی.
4. پژوهشی پیرامون بارگاه حضرت زینب، محمد حسین سابقی، ترجمة سلیم پور.
5. فرازهایی از زندگانی حضرت فاطمه زهرا و زینب کبری، سید هاشم رسولی محلاتی.
6. زینب بنت الامام امیرالمؤمنین، علی محمد علی دخیل، چاپ بیروت.
7. زینب بانوی قهرمان کربلا، دکتر بنت الشاطی، ترجمة حبیب چایچیان و مهدی آیت الله زاده نائینی.
8. بحارالانوار، علامه مجلسی.
9. تنقیح المقال، مامقانی.
برگرفته از سایت نمایه نرجس، نشریه پرسمان، شماره 101، ص16