شایان ذکر است 4 سرفصل در این نشست علمی مطرح گردید که شامل: سبک زندگی دینی، مفهوم شناسی سبک زندگی، تحقیقات و زمینه های سبک زندگی اسلامی و امکان سنجی تحقق سبک زندگی اسلامی در جامعه معاصر بود.
عنوان بحث : دین و دنیا، واکاوی و امکان سنجی سبک زندگی دینی در دنیای معاصر
این بحث در سر فصلهای سبک زندگی ، سبک زندگی دینی ، امکان سبک زندگی دینی و مقدمات سبک زندگی می باشد.
می توانیم زندگی انسانها را بر اساس شاخصه های مختلف دسته بندی کنیم :
- شاخصه های جغرافیایی که زندگی شهری و روستایی را به وجود می آورد.
- انواع اشکال ابزار و روش های تولید: باعث به وجود آمدن طبقات اجتماعی می شود، طبقات اجتماعی ماهیت اقتصادی دارد ، چگونگی پول در آوردن.
- الگو و اشکال مصرف: با توجه به سبک زندگی نحوه مصرف مشخص می شود ، چگونگی برنامه ریزی اقتصاد زندگی از قبیل چطور لباس پوشیدن ، چطور لباس خریدن و از کجا خرید کردن.
زنجیره تاثیر اینگونه است که طبقه روی سبک زندگی تاثیر می گذارد. معمولا طبقه اجتماعی روی سبک زندگی تاثیر می گذارد ولی همیشه اینگونه نیست. زندگی کشاورزی سبک زندگی روستایی را می طلبد. مثلا در روستاها نانوایی نبود و خودشان نان می پختند، سبزی فروشی نبود توسط خودشان کاشته می شد.
تفاوت سبک زندگی طبقه کشاورز، کارگر و پیشه ور در 1- برنامه غذایی 2- نوع پوشش 3- شکل تفریحات است. این حلقه ارتباطی معمول (که همان تاثیر طبقه زندگی بر سبک زندگی است) با ورود یک عامل خارجی تغییر می کند.
این تغییر به خاطر ایجاد ارتباطات یا کسب اطلاعاتی است که منجر به شکل گیری نظام ارزشی جدید می شود. برای مثال ورود تلویزیون به روستا سبب تغییر در بازی ها و تفریحات ، لباس و مواد غذایی روستاییان می شود و باعث می شود که مردم بفهمند جور دیگری هم می شود زندگی کرد و نظام ارزشی آنان تغییر می کند .
نظام ارزشی به معنای خوب یا بد تلقی کردن یک چیز است. با ورود ماهواره به خانه های شهری نظام معنایی تغییر می کند و با ورود دانشگاه آزاد به شهر های کوچک سبب تغییر در سبک زندگی می شود.
نظام ارزشی جدید سبب تغییر در الگو های مصرف می شود که این امر تغییر در قالب تولید را در پی دارد و موجب اجبار به مهاجرت و ایجاد طبقه جدید و لغزندگی نظام ارزشی ، رفتاری و اخلاقی می شود .
تغییر نظام ارزشی می تواند پیامد های مثبتی هم داشته باشد.
نتایج مثبت نظام ارزشی جدید: 1- تغییر در سنت های غلط (ازدواج تحمیلی) 2- تغییر در باور های غلط ( خرافات) 3- تغییر در رفتار های غلط (بی عدالتی های اقتصادی).
مدیریت مثبت فرایند تغییر نظام ارزشی در گرو موارد زیر می باشد:
- انتخاب صحیح و پالایش کانال های اطلاعاتی
- وجود مکانیزم های اصلاح اطلاعات .
- توسعه قدرت نقادی در مخاطبان اطلاعات
در صورت عدم وجود این سه شرط، فرایند تغییر در سبک زندگی از مسیر درست منحرف می شود.
سبک زندگی تحت تاثیر طبقه اجتماعی است مگر اینکه یک نظام ارزشی طبقه و شیوه سبک زندگی را تحت تاثیر قرار دهد که می شود دینی یا شیطانی باشد.
اکنون بهتر است بدانیم جایگاه دین و آموزه های دینی در فرآیند سبک زندگی کجاست؟
آموزه های دینی باید تولید نظام ارزشی جدید کند که روی سبک زندگی که متاثر از طبقه اجتماعی بود اثر مثبت بگذارد.
وقتی کشاورز، کشاورزی کند و زکات ندهد لقمه حرام و شبهه ناک وارد زندگی خودش و کسانی که به نوعی از محصول او استفاده می کنند می شود. دین به او می آموزد که باید زکات بدهد.
نظام ارزشی جدید دین با نفی نظام اقتصادی ربوی و نفی ظلم و استثمار(بهره کشی) و نفی اصالت سود بر شیوه تولید اثر می گذارد. اگر دین تقوا و مسئولیت پذیری و اخلاق بیاورد روی شیوه تولید (ثروت) اثر می گذارد. پیامبر اکرم (ص) کسی را که تحصیل علم کند ضمانت کرده است که لنگ نماند.
در این رابطه از آقای قرائتی سخنی نقل می کنم. یک نفر طلبه شد کسی به او گفت طلبه شده ای خرج زن و بچه را چه می کنی ؟ گفت خدا می رساند . گفت تو چه میکنی از کجا قرار است تامین شوی ؟پاسخ داد یک پیرمرد بهایی است که گفته برو طلبه شو من تو را تامین می کنم. گفت همان است . طلبه گفت وقتی می گویم خدا گفته پیامبر گفته تامین می کند می گویی حرف است ولی پیرمرد بهایی سند است ؟
باید باور کنیم که رزق و روزی ما دست خداست این روی شیوه تولید اثر می گذارد.
نحوه تاثیر دین بر شیوه تولید با اقدامات امری همراه است؛
1- ترویج تلاش 2- رعایت حقوق جمعی 3- حفاظت محیط زیست
تاثیر دین بر الگوی مصرف به وسیله:
- نفی اسراف و تبذیر، اسراف یعنی پوشیدن لباس مهمانی در خانه
- نفی ثروت اندوزی، تولید ثروت خوب است اما ثروت اندوزی خوب نیست.
- نفی تجمل رفاه خوب است ولی تجمل بد است.
پیامد های تاثیر دین بر الگوی مصرف ؛
1- ترویج ساده زیستی 2- انفاق و مواساه ( به معنی یک جیب بودن، اگر مسلمانان یک جیب نباشند باهم برادر دینی نیستند) 3- ایثار می شود.
فرایند تغییر و تاثیردر سبک زندگی به این صورت است که جهان بینی و نظام فکری دینی تولید نظام ارزشی می کند( اگر خدا پیامبر و معاد را قبول داشته باشم خوب و بد در نظرم فرق می کند.) نظام ارزشی تولید نظام رفتاری می کند که به سبک زندگی می انجامد.
تا وقتی نظام ارزشی تغییر نکرده نمی شود رفتار را تغییر داد. پوشش آخرین حلقه شکل گیری یک شخصیت است. مادر نمی تواند نحوه لباس پوشیدن دخترش را تغییر دهد وقتی دخترش حجاب را بد و زشت می داند.
اکنون به توضیح هر یک از موارد فرایند تغییر و تاثیر پرداخته می شود.
- مبانی و اصول جهان بینی و نظام فکری دینی:
- پذیرش هستی مرکب از ابعاد مادی و فرامادی . یعنی دختر ما باور کند حجاب برای چیست چرا باید در گرمای تابستان چادر بپوشد.
- پذیرش نظام الهی ، ربوبی متکی بر صفات متعالی؛ علم، قدرت، رحمت، عدالت ، حکمت ....
- پذیرش هستی هدفمند و عدالت محور. وقتی حقی را ضایع می کنیم یا به نیازی بی توجهی می کنیم یعنی اعتقاد به هستی هدفمند و عدالت محور نداریم.
- پذیرش جریان هدایت ، ولایت و رهبری انحصاری الهی؛ می دانیم چه کارهایی خوب است اما انجام نمی دهیم و می دانیم چه کارهایی بد است و انجام می دهیم. اگر این چهار مورد سر جای خودش باشد سبک زندگی ما زندگی دینی خواهد شد.
- مبانی نظام ارزشی دینی :
- نظام ارزشی مطلق و پایدار است و در برابر افراد، زمان و موقعیت فرق نمی کند. مطلق در برابر نسبی و پایدار به معنای فرا زمانی است.
- پذیرش نظام ارزشی متکی برمعیار های برآمده از نظام فکری. بعضی از سخت گیری های ما به خاطر ملاحظه مردم است نه ملاحظه خدا.
- پذیرش نظام رهبری الهی به عنوان مکانیزم انحصاری تعریف ملاک ها و محتوای نظام ارزشی. از بلاهایی که بر سر امت پیامبر می آید یومنون به بعض و یکفرون به بعض می باشد. ملاک ها را فقط خدا تعیین می کند.
- مبانی نظام رفتاری دینی:
- اصل پاسخ گویی و مسئولیت پذیری عام . حضرت زهرا حجت است. حجت یعنی معلوم است من باید این گونه باشم و می توانم این گونه باشم . می توانم مثل حضرت زهرا رفتار کنم. هیچ رفتاری از من اتفاق نمی افتد مگر این که من باید پاسخ گو باشم.
- اصل ضرورت انطباق فراگیر و هماهنگ نظام رفتاری با نظام ارزشی
- اصل نظام عام عمل و عکس العمل (پاداش و عقاب) دنیوی و اخروی. اگر احساس ما به عقوبت اخروی این باشد که داریم آن را می بینیم گناه نمی کنیم.
- اصل تکلیف به امور ممکن و عینی (لایکلف الله نفسا الا وسعها) اگر نمی توانستی خدا به تو تکلیف نمی کرد.
- اصل پایداری بر نظام ارزشی و انعطاف پذیری در قالب های رفتاری .
قاطعیت بر اصول و انعطاف پذیری بر شیوه های رفتاری از ویژگی هایی است که باعث جذب افراد می شود.
- اصل حاکمیت نظام داوری عادلانه و مشرف بر مناسبات مادی و بشری.
- فراگیر بودن نظام رفتار بر :
- تمام فراد 2- تمام ابعاد 3- تمام رفتار ها 4- تمام زمان ها و موقعیت ها
باید جایگاه هر مصداق جزئی در نظام رفتاری فرد با ریشه های ارزشی و اعتقادی اش مشخص باشد. معلوم باشد هر رفتاری به لحاظ مبنا، محتوا و شکل چرا و چگونه انجام شده هر کدام اشکال داشته باشد از حجت و سبک زندگی دینی فاصله می گیرد.
موانع شکل گیری سبک زندگی دینی
- پذیرش باورهای غلط به عنوان نظام فکری دینی
- ضعف باور های درست از نظام فکری دینی
- قطع ارتباط میان نظام فکری و نظام ارزشی
- ضعف پذیرش نظری یا پایبندی عملی به نظام ارزشی
- قطع ارتباط میان نظام ارزشی و نظام رفتاری . بین خوب و بد ذهنی و رفتارمان تضاد است.
- تاثیر منفی بی مسئولیتی اخلاقی فردی بر التزام به نظام رفتاری . از سر بی مسئولیتی کا خوب را انجام نمی دهد. می داند این کار خوب است اما زیر بار مسئولیت آن نمی رود . به خاطر بی حالی عمل، معاد انکار می شود.
- تحدید (محدود شدن) گستره نظام رفتاری از حیث زمان، ابعاد، افراد، مصادیق، امکان و عینیت
- ناشکیبایی در قبال فرایند نظام علی و معلولی یا داوری ناعادلانه حاکم بر جهان
- فقدان مهارت در تطبیق قالب های رفتاری بر محتوای نظام ارزشی
سبک زندگی دینی یعنی متدینانه زیستن به نحوی که هر کدام از ریز رفتار های ما در سبک زندگی دینی باشد.در مقایسه ما با فرد دیگر هویت زندگی ما با هم فرق داشته باشد نه اینکه فقط در پوشش تفاوت داشته باشیم.
ما باید دنبال منظومه ای بگردیم که شاخص های سبک زندگی در آن جمع شده باشد. متون دینی ما این شاخص ها را بیان کرده است در قرآن همه آیاتی که با (الذین آمنوا )آمده است آیات سبک زندگی است. آیاتی که در آن (لیس منا ) آمده است آیه سبک زندگی است. آیات اول سوره مومنین و آیات پایانی سوره فرقان نیز آیات سبک زندگی است.
در آیات قرآن دو چیز باید مورد توجه قرار گیرد 1- محتوای آیه 2- هندسه میان آیه . تمام آیات سبک زندگی محتوا و مهندسی دارد. السارق و السارقه – الزانیه و الزانی این ترتیب قرار گرفتن هندسه است . آیات 30 و 31 سوره نور در مساله حجاب بسیار مهم است .خداوند می فرماید به مردان بگو چشمانشان را ببندند و فروجشان را حفظ کنند.
اما در مورد زنان شش مورد آمده است ، تربیت دینی زنان پیچیدگی بیشتری دارد. اولویت با مردان است ، اگر مردان تربیت نشده باشند سخت تر است .
سبک زندگی در متون روایی نیز بسیار آمده است از جمله خطبه همام، خطبه متقین در نهج البلاغه حدود نود ویژگی مومنین را بیان کرده است. این خطبه در کنار هم چیدن ابعاد مختلف زندگی بی نظیر است.
دعای مکارم اخلاق ، رساله حقوق امام سجاد، زیارت امین الله از دعاهای سبک زندگی می باشند.
از کتابهایی که می توان در این زمینه معرفی کرد کتاب زن و خانواده در افق وحی نوشته مجموعه پژوهشگران در سال 91 می باشد که تمام مسائل مرتبط با زنان ،همراه با آیات و اقوال فقها در آن آمده است.
روابط عمومی مکتب نرجس(علیهاالسلام)