اغنیا مکه روند و . . .
تبيين مفهوم حج در زيارت امام رضا (عليهالسّلام)
مائده رضایی
امام رضا (علیهالسّلام) پيشواي هشتم شيعيان و سلاله‌ی نبي مكرم اسلام (صلي الله عليه و اله) است هم او که حقّ مودّت را بر همه‌ی مسلمانان، بلكه بر جهانيان دارد. (رك:شوري/23) زيارت يكي از مصاديق اين حق است كه پاداشي همسنگ اجر هزار شهيد(شیخ صدوق، 351/2)، صدهزار صديق (همان، 256/2) و بيش از ميليون‌ها حج و عمره دارد (همان، ص295)، بلكه به منزله‌ی ديدار خداوند جل و علا در عرش است. (کلینی، 585/4)
آگاهي زائر از علّت اين اجر و چگونگي دست‌يابي به آن، مهم‌ترين عامل در تحوّل اخلاقي، فكري و انگيزش و اشتياق بيشتر بر زيارت حقيقي، كامل و مقبول است.
تبيين همسنگي همه‌ی پاداش‌هاي نامبرده با زيارت امام رضا (علیهالسّلام) مجال وسيعي مي‌طلبد به اين دليل در اين مقاله تنها به مفهوم حج مي‌پردازيم تا محرومان از زيارت خانه‌ی خدا با زيارت امام هشتم (علیهالسّلام) به ثواب اخروي خود اميدوارتر گردند.
دو پرسش در اين اجر مطرح است:
1ـ چرا زيارت امام رضا (علیهالسّلام) با حج و عمره مقايسه شده و 2ـ چرا ميليون‌ها برابر آن است؟
پاسخ را بايد در جايگاه، هدف و فلسفه‌ی اين دو كار نيك (زيارت و حج و عمره) در آموزه‌هاي اسلامي يافت.
برتري زيارت امام(علیهالسّلام) بر حج
زيارت امام (علیهالسّلام) و حج و عمره دو روش از عمل كلّي زيارتند؛ زيرا حج و عمره زيارت خانه‌ی خدايند. هر دو عمل نوعي تجديد پيمان با مزور و از اركان و پايه‌هاي استوار اسلامند.
علّت افزوني زيارت امام (علیهالسّلام) را بر حج در همسنگي امام (علیهالسّلام) با آن بايد ديد؛ امام ثقل اصغر (رک: نیشابوری، 122/7)، قرآن گويا (رک: شعبه حرانی، ص438) و يكي از اصول دين (رک: سبحانی، الالهیات، ص506) است. ولي حج تنها يكي از فروع دين است كه احكام و مناسكش را بايد از امام آموخت و صحت و قبولي آن اعتقاد به امام (عليه السّلام) (کلینی، 392/1) و زيارت او (علیهالسّلام) مكمل آن است. (رک: همان، 549/4؛ صدوق، ص459)
معرفت شرط قبولي زيارت
الف- معرفت هويت
پاداش نامبرده مربوط به زيارتي است كه همراه با شناخت هويتي و حقوقي امام باشد. زایر بايد بداند امام رضا (علیهالسّلام) فرزند پدراني است كه همگي حجت و خليفه‌ی خدا بر زمين بوده (همان، 193/1) و همه از دودمان رسول مكرم اسلام (صلّي الله عليه و اله) هستند (سبحانی، ص560) وارث و فرزند امامان پاك: موسي بن جعفر، جعفر بن محمد، محمد بن علي، علي بن حسين، حسين بن علي، علی بن ابي طالب پسر عم و داماد رسول اكرم (صلّي الله عليه و اله) همسر فاطمه سرور زنان جهان (عليهم السّلام). (همان، ص561)
ب- معرفت حقوقي
شناخت حق امام اعتقاد به امامت و رهبري الهي و وجوب اطاعت از فرمان‌هاي اوست؛ (شیخ صدوق، 349/2)اعتقاد و اطاعتي كه با حس رضايتمندي و از سر عشق و آگاهي و تا سر حد تسليم و ايمان به درستي اوامرش باشد. (کلینی، 390/1) «فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا». (نساء/65)
شناخت دیگری که باید به همه‌ی ائمه (علیهم‌السّلام) داشت باور شهادت آنان (با قتل یا سم) و در خصوص امام رضا (علیه السّلام) غربت و شهادت اوست.
البتّه زيارت هر يك ازآن ائمه‌ی پاك (عليهم‌السّلام) چندين برابر حج تأثير و ثواب دارد (ابن قولویه، صص155و306) امّا پاداش زيارت امام رضا (علیهالسّلام) بيش از آن است. اين فزوني به علّت كمال اعتقاد به جايگاه والاي امامت است. ايمان به اين اصل تنها با باور همه‌ی ائمه (عليهم السّلام) به نحو عام و مجموعي پذيرفته است. تفاوت زایر امام رضا (علیهالسّلام) با زائر ساير امامان (عليهم السّلام) در اين ايمان است؛ زائر امام رضا (علیهالسّلام) در واقع زائر همه ائمه (عليهم السّلام) و عارف به حق آنان است.
زيارت نماد بندگي
زيارت با معرفت چون سجده فرشتگان بر آدم (علیهالسّلام) مي‌ماند كه نهايت تعبد خود را در برابر خدا جل و علا نشان دادند؛ سجده‌اي كه سر بر تافتن ابليس از آن عبادت شش هزار ساله‌اش را چون غباري پراكنده و بي‌ارزش كرد.
زيارت عارفانه چون عروج رسول اكرم (صلّي الله عليه و اله) تا سدره‌المنتهي است كه فاصله‌ي زایر را از خداوند متعال جز به اندازه‌ی فاصله‌ي دو كمان بهم چسبيدهی قوس و قزح (رنگين كمان) نخواهد كرد؛ بلكه كم‌تر از آن است. (نجم/14) زایر همه‌ی نقاط وجودش را در تماس با خدای جلّ و علا مي‌نگرد. امّا فاصله‌ی حاجي تا خدا (جلّ و علا) بسي بيشتر از فاصله‌ی مطاف فرشتگان در بيت المعمور، با اوست. (جمعی از نویسندگان، ص54)
حج اطاعت از خدای سبحان در گفتار و حركاتي است كه خانواده‌ی ابراهيم خليل در تنهايي و تحير برای كيفيت گذران معيشت (سعي)، مقاومت در برابر فريب شيطان (رمي)، باور رؤياي راستين (قرباني)، و طواف گرد نماد يگانه پرستي(كعبه مقدسه) انجام داده اند. (جمعی از نویسندگان، ص54)
زيارت امام تجديد پيمان با مقامي است كه ابراهيم خليل (علیهالسّلام) پس از آزمون‌هاي دشوار و بناي كعبه، به آن نايل گشت؛ جايگاهي كه تنها زيبنده‌ی دادگران و مصلحان در زمين است. «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ». (بقره/124)
ره‌آورد زيارت
زيارت با معرفت ره‌آورد‌هايي براي زائر و جامعه‌اش به ارمغان مي‌آورد، زایر از نامه‌ی اعمال پربار و جامعه از شخصيتي پاك، خيرخواه، نيك‌انديش و سازنده برخوردار خواهد گشت.
فهرست منابع
قرآن كريم.
سيدرضي، نهج البلاغه.
1ـ شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1377.
2ـ شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف، کتابخانه حیدری، 1358.
3ـ شیخ صدوق، عيون اخبار الرضا (عليه السّلام)، قم، بی‌نا، 1377.
4ـ حراني، حسين ابن شعبه، تحف‌العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، مترجم خلیل کمره ای، تهران، کتابچی، 1376.
5ـ كليني، محمدبن يعقوب، اصول من الكافي، مصحّح علي اكبر غفاري، بيروت، چ 4، 1401ق.
6ـ جمعی از نویسندگان، ره توشه حج، تهران، مشعر، 1380.
7ـ جوادی آملی، عبدالله، صهبای حج، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
8ـ سبحانی، جعفر، الالهیات، قم، اسلامی، چاپ 3، 1416ق.
9ـ نیشابوری، محمد، صحیح، بیروت، دارالکتب العربی، 1407ق.
برگرفته از : نشریه شمیم نرجس، شماره 19