بسم الله الرحمن الرحیم
«وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ»؛ ﻭ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ [ ﺯﻧﺪﮔﻲ ] ﻣﺮﺩم ﻧﻬﺎﺩ .
«فِيهَا فَاكِهَةٌ وَالنَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ»؛ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎ ﻭ ﻧﺨﻞ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻪ ﻫﺎﻱ ﻏﻠﺎﻑ ﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ .
«وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ»؛ﻭ ﺩﺍﻧﻪ ﻫﺎﻱ ﺑﺎ ﺳﺒﻮﺱ ﻭ ﻛﺎﻩ ﻭ ﮔﻴﺎﻫﺎﻥ ﺧﻮﺷﺒﻮﺳﺖ .
«فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ»؛ﭘﺲ [ ﺍﻱ ﺍﻧﺲ ﻭ ﺟﻦ ! ] ﻛﺪﺍﻣﻴﻚ ﺍﺯ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎﻱ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺗﺎﻥ ﺭﺍ ﺍﻧﻜﺎﺭ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﺪ؟(10-13 الرحمن)
تربیت رحمانی (1)
تکرار آیه شریفه « فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ» در سوره الرحمن و دستور امام صادق علیه‌السلام برای گفتن عبارت « لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ.» بسیار قابل توجه و تامل است .زیرا تکذیب قرآن کریم از سوی مشرکان عنود و لجوج امری سابقه دار است، چگونه در این سوره شریفه بعد از ۱۲ آیه، تقاضای گفتن چنین عبارتی آمده است؟
به خصوص اینکه از ویژگی‌های آدمی این است که اگر احاطه علمی به چیزی پیدا نکند آن را تکذیب می‌نماید ، چنانچه در سوره یونس آیه ۳۹ می‌فرماید: « بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ » آری اگر فرد معارف بلند را درک نکند و تا حدودی به اسرار کلام دست نیابد دل آرام نشده و از تکذیب دست بر نمی‌دارد. تنها فرضی که باقی می‌ماند این است که در آیات این سوره محتوا و روشی است که نوعی اقناع و طمانینه ایجاد می کند چون پاسخگوی نیاز ها و سوالات اوست.
به یقین شروع سخن با تمرکز بر علم و عدالت با چتر رحمت و تاکید بر نظم دقیق مهم است . از سوی دیگر با توجه به مصادیق «آلاء» و اعم بودن این کلمه نسبت به نعمت که دربرگیرنده نهایت رحمت و عطوفت از جانب پروردگار است و نعمت‌های مادی معنوی و ظاهری و باطنی را شامل شده و در عین حال بیانگر صفت قدرت خداوند می‌باشد، نوعی تربیت خاص را در این سوره رقم می زند.
نکته اول: در سوره مبارکه ( الرحمن) آماری از نعمت‌های خدای متعال تنظیم شده است .در حقیقت سراسر این سوره برای شمارش و بیان نعمت‌های ویژه إلهی است و مکرر از همه مکلفان اعتراف طلب می‌نماید و راه هرگونه تکذیبی را برای آنها مسدود می‌کند.
به بیان روشن‌تر از همگان اقرار گرفته می‌شود که تکذیب نعمات الهی روا نیست و نمی‌توان اصل وجود این نعمت‌ها را دروغ دانست. شناسایی « آلاء »پروردگار نیاز به تدبر ویژه دارد زیرا مهم‌ترین نمونه های استتار مهر در لباس قهر و قهر در جامه عطوفت و مهربانی است.
در توضیح این جمله اخیر باید گفت خداوند متعال در این سوره از جهنم سخن میگوید، در ظاهر این غضب پروردگار است اما در پس پرده مهر است چون افراد با ترس از جهنم از گناه پرهیز می‌کنند و همچنین از عطایای فراوان خود خبر می‌دهد در حالی که همان نعمت میتواند نقمت شود .
نکته دوم : خداوند زمین را برای ( انام) قرار داد .«وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ»
(انام) چه موجوداتی هستند ؟ فقط انسانها ،یا انس و جن ، یا سایر موجودات مانند حیوانات را هم شامل می‌شود ؟ مفسران هر کدام برای خود انتخابی دارند و دلایلی!!! برخی می‌گویند با توجه به خطاب کل سوره مراد جن و انس است. زیرا در تمام سوره از این دو گروه یاد می شود .
لطافت کلام آیه فوق در این است که خداوند از خلقت زمین با تعبیر (وضع) یاد کرده است در برابر (رفع) که در مورد آسمان‌ها به کار رفته است. نکته‌ای که در این تقابل هست اشاره به تسلیم بودن زمین و منابع آن در مقابل انسان است همچنان که در سوره ملک آیه ۱۵ می‌خوانیم : «او کسی است که زمین را مسخر شما قرار داد« هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا»
نکته سوم: مواد غذایی، نوع آن، فراوانی و قابل دسترس بودن از دغدغه‌ها و نیازهای جدی بشر است.
خداوند با رحمت رحمانیه خود این احتیاج آدمی را برطرف نموده می‌فرماید : «در زمین میوه‌ها و نخل‌های پرشکوفه است « فِيهَا فَاكِهَه وَالنَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ»
( فاکهه) به معنی هرگونه میوه است و شاید علت این که به دنبال آن از نخل و خرما سخن آورده شده به جهت اهمیتی است که در این نوع میوه وجود دارد.
(اکمام) جمع « کم» بر وزن «جن »به غلافی می‌گویند که میوه را می‌پوشاند شاید مراد در آیه شریفه الیافی باشد همچون الیاف روی نارگیل که دور درخت خرما را فرا می‌گیرد.
در مورد نیازهای دیگر بشر می‌فرماید:« وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ» یعنی در زمین دانه و ریحان هست منظور از « حب» هر چیزی است که قوت و غذا از آن درست شود مانند گندم و جو و برنج و غیره .
کلمه « ریحان » به معنای همه گیاهان معطر چون نعنا، مرزه ، آویشن، پونه و امثال این‌هاست . در واقع گیاهان و گل‌های خوشبو و معطر در زمین آفریده شده است تا مشام آدمی را معطر و روحش را آرامش و نشاط دهد .