تـربیـت جـامـع (محمد/38)

بسم الله الرحمن الرحیم

قال الله العظیم

«ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَ مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثالَكُمْ»؛­­­

آگاه باشید.این شمایید که برای انفاق درراه خدا دعوت می‌شوید، پس بعضی از شما بخل می‌ورزند و هر کس بخل ورزد، فقط نسبت به خود می‌ورزد و خداوند غنی و بی نیاز است.و شمایید نیازمندان و اگر روی بگردانید، قومی غیر شما را جانشین شما می‌کند. که آنان مثل شما (سست ایمان و بخیل) نباشند. (محمد صلی الله علیه وآله 38 )

«تـربیـت جـامـع»

اهمیت بعضی از مسائل سیاسی- اجتماعی اقتضاء می‌کند که مربی تمام مراحل تربیتی را باهم در یک جا به کارگیرد تا متربیان در انتخاب مسیر درست آگاهی و بصیرت لازم را داشته باشند. حفظ ثبات جامعه دینی و نجات از خطرات ضعف ایمان و سستی در اطلاعات از رهبری به همراه مشکلات اقتصادی سبب می‌شود پروردگار مهربان روش انحصاری را در پیش گیرد.

چنانچه در آیه فوق ملاحظه می‌شود تربیت با مراحلی ویژه ارائه شده است از جمله: هشدار به مخاطب

(ها أَنْتُمْ ) ، درخواست و دعوت (تُدْعَوْنَ) توجیه و استدلال(مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ) تکرار و قاطعیت(وَ اللَّهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ ) اتمام حجت و تهدید و...

نکته اول: آخرین آیه سوره محمد صلی الله علیه و آله تأکید دیگری است بر آنچه در آیات گذشته پیرامون مسائل مادی و دلبستگی‌های مردم به آن و انفاق در راه خدا آمده است. می‌فرماید:بدانید شما همان جمعیتی هستید که دعوت برای انفاق در راه خدا می‌شوید بعضی بخل می‌ورزند." ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا في‏ -سَبيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ ­... "

عبارت" ها أَنْتُمْ " مخاطب را برای شنیدن مطلب حساس می‌کند. امر مهم آیه دعوت به انفاق است. برای ایجاد عدالت اجتماعی و وحدت، نوع دوستی و برطرف کردن کدورت و کینه‌ها و تبعیض‌هایی است که

­اگر بر طرف نشود، تفاوت طبقاتی به صورت یک عقده و انفجار و انتقام در می‌آید . دعوت به انفاق برای حفظ نظام زندگی خود انسان ها است.مفهوم انفاق در آیه شریفه شامل همه‌ی کارهای خیر درعرصه اجتماع و سیاست می‌شود به این معنا که اگر جبهه و جنگ پشتیبان می‌خواهد کمک کنید، اگر مسائل و مشکلات دیگر در جامعه هست خیر برسانید...

نکته دوم: بخل ورزی انسان در برابر آزمون‌های مالی به خودش باز می‌گردد.

"وَ مَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّما يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ "

برای روشن شدن مفهوم آیه مثالی می‌آوریم. اگر درخت بتواند آب به ریشه خود برساند و این کار را نکند این بخلی است علیه خودش، چون دارد خودش را خشک می‌کند. انسان هر کار خیری را انجام می دهد یک سطل آب به پای ریشه خود می‌ریزد تا بالنده و همیشه سبز بماند. راغب در مفردات­ می‌گوید: بُخل : امساک، نگهداشتن و حبس کردن داشته ها و دستاوردهایی است که سزاوار نیست نگه داشته شود و نقطه مقابل این حالت جود و بخشندگی است. جالب اینکه بخل فقط در حوزه مستحبات نیست بلکه در حوزه واجبات نیز وجود دارد. اگر به مال کسی خمس و یا زکات تعلق بگیرد و پرداخت نشود این عمل (حبس) بخل ورزی بوده و آسیب فردی و اجتماعی دارد. بعضی از بزرگان می‌فرمایند بخل ریشه‌ای در درون دارد و آن حرص است. در حدیثی از پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه وآله آمده است: اِیّاکُم وَ الشُحَ­فَانَّ الشُحَ أهلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم اَمَرَهُم بِالبُخل فَبَخِلُوا... ؛ از حرص بپرهیزید زیرا که پیشینیان شما در نتیجه حرص نابود شدند. حرص آنها را به بخل وادار کرد پس بخل ورزیدند.

در تفاسیر آمده است:مسأله انفاق در آیه شریفه احتمال دارد ناظر به انفاق برای جهاد باشد و تعبیر" في‏ -سَبيلِ اللَّهِ" نیز با این معنی تناسب دارد. واضح است که هرگونه کمک به پیشرفت مسائل سیاسی اجتماعی جامعه دینی و حفظ موجودیت و استقلال و شرف جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است .

نکته سوم: ممکن است بعضی گمان کنند که خداوند به انفاق‌های مردم نیازمند است. درادامه آیه می‌فرماید : خداوند غنی و بی نیاز است و شما همه نیازمندید. "وَ اللَّهُ الْغَنِيُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ "

این بندگان هستند که نیاز به لطف و رحمت و پاداش او دارند. همه موجودات سر تا پا فقر و نیازند و غنی بالذات تنها خداست.

لحظه به لحظه از منبع لایزال الهی فیض وجود می‌گیرند به طوری که اگر آنی از آنها قطع فیض کند هستی همه بر باد می‌رود.

نکته چهارم: در نقلی آمده است وقتی آیه پایانی سوره محمد صلی الله علیه و آله نازل شد. پیامبر خیلی خوشحال شدند. فَرحَ النبی صلی الله علیه و آله وَ قالَ هِیَ اَحبُ اِلَّی مِن الدُنیا و فرمودند: از کل دنیا برای من محبوبتر است. چرا؟ پاسخ را در عبارت پایانی آیه جستجو می‌کنیم.

آخرین جمله هشداری است به همه مسلمانان که قدر نعمت بزرگ و موهبت عظیم را بدانند که خداوند آنها را -پاسدار آیین پاکش قرار داده تا حامیان دین و یاوران پیامبر باشند. اگر به این نعمت بزرگ ارج نگذارند و از آن روی گردان شوند این ماموریت را به گروه دیگری می‌سپارد."وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثالَكُمْ" یعنی این طور نیست که خدا دست از دین خودش بردارد اگر شما دین خدا را یاری نکردید ، دیگران جانشین می‌شوند. با ایثار ، فداکاری ، بذل جان و مال و انفاق فی سبیل الله راه را ادامه می‌دهند!