بسم الّله الرحمن الرحیم
قال الله‌العظیم:
وَ هُوَ الَّذي جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ خِلْفَه لِمَنْ أَرادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرادَ شُكُوراً (62/فرقان)
واوست که شب و روز را برای هرکس که بخواهد عبرت گیرد یا بخواهد سپاسگزاری نماید جانشین یکدیگر قرار داد.
جبران معنویت از دست رفته
نکات مورد توجه آیه:
خداوند از راه لطف وکرم خود برای افراد بشر زمان را توسعه داده و تذکر می دهد که شب و روز هر یک جانشین یکدیگرند. در تمام ساعات شب و روز محل و موقعی هست برای کسانی که بخواهند متذکر حق تعالی گردند و او را حمد و ستایش کنند یا بخواهند شکرگزاری نمایند.
بنابراین،آیه شریفه در مقام امتنان است. امتنان به این جهت که شب و روز را طوری قرار داده که هر یک پشت سر دیگری در آید، تا اگر کسی در یکی از این دو زمان ایمان به خدا از او فوت شد در زمان بعدی آن را تدارک کند و اگر کسی در یکی از آن دو موفق به عبادت خدا و هر عمل صالح دیگر نشد،در زمان بعدی آنرا تلافی نماید.
نکته اول: اتصال آیه فوق با آیه قبل که می فرماید: فرخنده و مبارک است کسی که در آسمان برج هایی قرار داد و در آن خورشید و ماه تابان نهاد" تَبارَكَ الَّذي جَعَلَ فِي السَّماءِ بُرُوجاً وَ جَعَلَ فيها سِراجاً وَ قَمَراً مُنيرا ......"این گونه برقرار می شود که خداوند بندگانش را از تقرب به درگاهش مانع نمی‌شود و از اینکه به نور عطراو نورانی شوند جلوگیری نمی‌نماید. به همین جهت شب و روز را پشت سر هم قرار داد تا اگر یکی از بندگانش در یکی از این دو زمان به پروردگارش تقرب نجسته باشد در -زمان دیگر تقرب بجوید.
کلمه " خِلْفَه"به معنای هر چیزی است که در جای چیز دیگری نشسته باشد به بیان دیگر،جایگزینی دو چیز به جای یکدیگر می فرماید: "وَ هُوَ الَّذي جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ خِلْفَه "رفت و آمد مستمر و پی در پی شب و روز یکی دیگر از جلوه‌های قدرت و تدبیر پروردگار است.تفکر در آفرینش شب و روز و جانشین شدن آن دو به جای یکدیگر،آموزنده ی درس خداشناسی است.
نکته دوم : انسان موجودی دارای اختیار است. زمینه‌ی رشد او بوسیله اراده و خواستش مهیا و محقق می گردد. هم شناخت خدا و هم تذکر و بیداری و شکر بنا بر تصریح آیه شریفه نیاز به اراده‌ی آدمی دارد می فرماید: "لِمَنْ أَرادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرادَ شُكُوراً"
شب و روز را جانشین یکدیگر قرار داد بر آنها که بخواهند متذکر شوند یا شکرگزاری کنند .بنابر این درس آموزی از جهان طبیعت،آفرینش شب و روز و نظم حاکم بر آن به تصمیم و اراده انسان برای درس آموختن بستگی دارد. چه بسیارند کسانی که عمر خود را به تحقیق درباره پدیده‌ای سپری می کنند، ولی چون اراده عبرت گرفتن ندارند درسی از آن نمی‌گیرند. بعضی از دانشمندان علوم طبیعی با آنکه عمری را در کنکاش طبیعت گذرانده‌اند اما خداشناس نیستند چون اراده شناخت خالق را ندارند .
نکته سوم : بین ذکر و شکر در آیه فوق تقابل انداخته شده است. می‌فرماید:" لِمَنْ أَرادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرادَ شُكُورا "منظور چیست؟ مراد به "تذکر" رجوع و بیادآوردن آن حقایقی است که در فطرت انسان نهفته بوده است. یعنی همه‌ی آن ادله‌ای که دلالت بر توحید رب و صفات و اسماء خدا در درون انسان ها ودیعه نهاده شده است.
به معنای دیگر "یذکر"راجع به کسانی است که برای اولین بار پند می گیرندوبه نظام زندگی پی می‌برند.
"شکور" اشاره به شکر قولی و عملی است. یعنی ثناگویی و عبادت مومنانی که قبلاً متذکر شده و با یاد آوری نعمت خدا، خدا را با عبادات و اعمال صالحه آن گونه که شایسته است عبادت می‌کنند
بعضی از مفسران نکته‌ای دیگر می‌گویند: بر اساس روند عبارت قرآنی،انسان در هنگام شب در حالت تذکر و یادآوری است و به هنگامه روز که نعمت‌ها را به دست می‌آورد شاکر است.
نکته چهارم: اکثرمفسران پیرامون آیه شریفه به روایت ذیل اشاره دارند که محوربحث ونکته مهم جبران معنویت ازدست رفته است.
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ خِلْفَه لِمَنْ أَرادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرادَ شُكُوراً قَالَ قَضَاءُ صَلَاه اللَّيْلِ بِالنَّهَارِ وَ قَضَاءُ صَلَاه النَّهَارِ بِاللَّيْلِ.
راوی گوید: از امام صادق علیه السلام در باره‌ی سخن خدای تعالی عز و جل ...
وَ هُوَ الَّذي جَعَلَ اللَّيْلَ پرسیدم :فرمودند:{مراد}قضای نمازهای شب (نافله)در روز و قضای نمازهای روزوشب است.(مقصود قضای نماز نافله است)