جستاری روشمند در فهم قرآن کریم

­علی اکبر نوایی

­

چکیده

نگرش روشمند بر فهم قرآن مجید و نگاهی به عامل‌ها و زمینه‌های شناخت آن، ما را در درک متن قرآنی کمکی شایان می‌کند، قرآن از فراسوی عالم طبیعت آمده و در بردارندة نوامیس لا یتخلّف الهی در تکامل انسان بوده و تلاش و سعیش، هدایت و سعادت انسان است. بنابراین روشمندی یک ضرورت است زیرا وجوه بسیاری در کتاب الهی است که صورت نمادین و سمبلیک دارد. بدین روی پیش‌فرض‌های شخصی نباید در آن دخالت یابد تا در نتیجه، انذار و تبشیر رخ دهد و فلاح و رستگاری بر آید. در واقع فهم یک متن، درک منظور و هدف گویندة کلمات آن متن است، نه تحمیل دانسته‌های خود بر آن. از این رو روش‌ها و ضابطه‌‌های حاکم بر فهم قرآن در چند مقوله رخ می‌نماید:

عقل، ضابطه‌ای بنیادین است و همین، دلیل حجیّت آن در فهم است. آن هم عقل کلّی که نوری قدسی است و از شریعة حکمت الهی به بشر ارزانی شده. از این رو سهم آن، عمده و فرازمند است. این عقل قادر است مصادیق و آهنگ سخن و کلام الهی را درک نموده و فروع و امور جزئیه را تحت امور کلّیه کشف و استخراج نماید و نیز می‌تواند وضعیت و ماهیت محتوای وحیانی را ادراک نماید و عقلانیت محتوا و برنامة کلّی را اقتباس نماید.

عامل و ضابطة دیگر، زبان ایمان است که مؤمنان با ایمانشان، به فهم متن الهی هدایت می‌گردند. زبان ایمان، نمادین و رمز آلود است. از این رو باید آن را بر دل تاباند و نورش را در قلب‌ها روشن نمود.

عامل دیگر فهم قرآن، سیاق است. سیاق قرآن، هدایتی و ربّانی است و برای اهل تقوا موجب فلاح و رستگاری.

پیشرفت‌های علمی، عامل دیگر در فهم قرآن و بر ملا شدن حقایق آن در گسترة زمان است. زیرا نمودهایی همچون گسترش کیهانی، مدارهای آسمان، جاذبة عمومی و... حقایق نهفته و موجود در قرآن را بر ملا و ظاهر می‌نماید و فهم آن را میسّر می‌سازد.

عامل دیگر، زمان است؛ زمان عنصری مهم است. بسیاری از حقایق که تا دیروز فهم نگردیده بود، امروز به برکت زمان و تحوّلات آن به درک بشری وارد می‌گردد.

سنّت اوصیایی، عامل دیگر فهم است. زیرا اوصیا، خود منشأ فیض ربّانی‌اند و فیوضات را به حسّ آدمیان منتقل می‌کنند.

سلامت فطرت نیز عاملی سترگ در فهم حقایق است و نیز بهره‌گیری از آیات دیگر، که به کمک آیه‌ای، آیة دیگر را فهم نماییم.

واژگان کلیدی: فهم، قرآن، عقل، علم، زمان، سنّت اوصیا، فطرت، سیاق.