در ابتدا باید متذکر شویم که خداوند متعال در میان امت اسلامی «۱۴» نفر «حجت معصوم» آفریده، و بی‌هیچ شکی و شبهه‌ای حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها جزو برترین آنان هستند و پس‌از رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام سومین شخصیت جهان هستی بوده و حتی برتری مقام آن حضرت بر تمام پیامبران پیشین و حضرات ائمه علیهم‌السلام، غیر از امام علی علیه‌السلام، ثابت است.
پر واضح است که علت غایی آفرینش، پرستش و عبادت خداوند است و واسطه در پیدایش این علت، رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است. وجود مقدس حضرت خاتم‌الانبیاء محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نخستین موجود و اشرف موجودات هستند و افلاک به‌خاطر وجود آن حضرت آفریده شده‌اند؛ از این‌رو خداوند فرمود «لولاک لما خلقت الافلاک». و حضرت علی‌علیه‌السلام بعد از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم قرار دارند، همان‌طوری که خود حضرت علی‌علیه‌السلام فرموده‌اند: «أنا عبد من عبید محمد» (کافی/۱/۹۰) و بنا به فرموده شخص پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم : «انا شجرة و فاطمة فرعها و علی لقاحها» (تفسیر روح‌المعانی/۶/۲۰۵) یعنی «من درختم و فاطمه ریشه آن و علی عامل باروری آن» و این می‌شود دلیل آفرینش حضرت علی‌علیه‌السلام و همان «لو لا علی لما خلقتک» و حال اگر حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها نبودند، آیا ولایت استمرار پیدا می‌کرد؟!پس دختر گرامی پیامبر خاتم صلی‌الله علیه‌وآله و سلم «وعاء» امامت و درخت نبوت و ولایت هستند و اگر ایشان نبودند درخت نبوت و ولایت بدون میوه می‌ماند.
از این‌رو فرمود: «و لو لافاطمة لما خلقتکما» («فاطمةالزهراء بهجة قلب المصطفی»/22)؛ پس همان‌گونه که درخت از ریشه تغذیه کرده و رشد می‌کند، شریعت و آیین نورانی نیز به وجود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و پیشوایی و امامت امامان رشد می‌کند و دوام و جاودانگی می‌یابد. زیرا اگر حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها نمی‌بودند، درخت امامت به شهادت حضرت علی‌علیه‌السلام قطع می‌شد و دنباله نداشت و این همان تعبیر «الله» ذوالجلال است که «إنی أنا الله أرسلت البحرین علی‌بن أبی‌طالب‌علیه‌السلام بحرالعلم و فاطمة بحرالنبوة»؛ (تفسیر روح‌المعانی/۶/۶۳۲) ترجمه: «من خداوندم، دو دریا را روان ساختم: علی‌بن ابی‌طالب دریای علم و فاطمه را دریای نبوت».
حال در مورد برتری حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بر سایر ائمه اطهار علیهم‌السلام به غیر از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و حضرت علی علیه‌السلام، می‌توان به حدیث حضرت امام محمدباقر‌علیه‌السلام در عظمت و جلالت مادر مکرمه‌شان، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها رجوع نمود که میفرمایند: «لقد کانت سلام‌الله‌علیها مفروضة الطاعة علی جمیع من خلقالله من‌الجن والانس والطیر والوحش والانبیا والملائکة»؛ (بحرانی اصفهانی، عوالم/۱۱/۱۹۰؛ دلائل امانه/۱۷۲) اطاعت فاطمه سلام‌الله‌علیها بر تمام بندگان الهی حتی جن و انس، پرندگان و حیوانات، پیامبران و ملائکه واجب است.
اگرچه این اطاعت، «اطاعت تشریعی» نیست، بلکه منظور از آن «اطاعت تکوینی» است. ولی تقدم ایشان را بر انبیای دیگر نشان میدهد و لذا حضرت امام حسن عسکری‌علیه‌السلام در این‌باره میفرمایند: «نحن حجةالله و فاطمة حجة علینا»؛ (همان/۷) ما حجت خدا و فاطمه سلام‌الله‌علیها حجت ما می‌باشد.
و حضرت امام زمان عجل الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در توقیع مبارکشان میفرمایند: «و فی ابنة رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم لی اسوة حسنة» (همان/8 و علامه مجلسی قدس‌سره، بحارالانوار/53/180) فاطمه سلام‌الله‌علیها دختر پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم الگو و اسوه نیکو برای من است. این احادیث سهگانه به‌عنوان نمونه نشان میدهند، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها یکی از حجت‌های خداوندی هستند و جنبه الگویی و رهبری دارند و حضرات ائمه اطهار علیهم‌السلام آن حضرت را بر خود مقدم دانسته و اعمال و رفتار ایشان را سرمشق خود قرار میدادند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نیز میفرمایند: «انّ الله جعل علیاً و زوجته و ابنائه حجج علی خلقه»؛ خداوند متعال علی، همسر و فرزندانش را حجت خود در میان مردم قرار داده است. (حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل/1/76؛ عوالم/11/107)
به دیگر سخن، حجت بودن حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها بر امامان علیهم‌السلام این است که ایشان بر فضل و برتری و کمال و شرف آن حضرت اعتراف دارند و سخنان حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها بر آنان حجت، اطاعت آن حضرت بر آنان به استثنای امام علی‌علیه‌السلام واجب است؛ حتی حضرت علی‌علیه‌السلام در برخی موارد که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها پیام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را ابلاغ می‌کردند، مؤظف به اطاعت بودند. چنان‌که علامه مجلسی قدس‌سره در تشریح آخرین لحظات عمر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌نویسند: در حالی‌که دست فاطمه سلام‌الله‌علیها در دست پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بود، آن‌را در دست علی‌علیه‌السلام گذاشت و فرمود: ... «یا علی انفذ ما امرتک به فاطمة فقد امرتها باشیاء امر بها جبرئیل علیه‌السلام »؛ (علامه مجلسی، بحارالانوار/۲۲/۴۸۴) «یا علی، آن‌چه فاطمه به تو امر کرد به کار بند، چه او را به چیزهایی مأمور کردم که جبرئیل به آن امر کرده است.» دقت در جمله «ما امرتک» «آن چه به تو امر کرد» حائز اهمیت است.
- برخی از صاحب‌نظران، حجت بودن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بر ائمه اطهار علیهم‌السلام را ناظر به مصحف شریف حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها می‌دانند.
این مصحف که توسط جبرئیل پس‌از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها وحی می‌شد و حضرت امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام املائات آن حضرت را کتابت می‌کردند، یکی از مواریث اختصاصی ائمه علیهم‌السلام و از منابع علوم آن حضرات علیهم‌السلام است و همه وقایع تا روز قیامت در آن آمده است.
یکی دیگر از دلایل حجت بودن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، کفویت امیرمؤمنان حضرت علی‌علیه‌السلام با ایشان است. زیرا بدین طریق بیشتر مقاماتی که امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام دارا هستند، برای حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها نیز ثابت می‌شود، زیرا بانوی دو عالم سلام‌الله‌علیها در همه فضایل کفو امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام هستند. در روایات آمده است: «... ای محمد، خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: اگر علی را نمی‌آفریدم، برای فاطمه دخترت، در روى زمین از آدم ابوالبشر گرفته تا پس‌از او، کفو و همتایی نبود». (عیون اخبارالرضا علیه‌السلام، ابن‌بابویه/2/203)
پس همان‌گونه که امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام بر ائمه پس از خود حجت هستند، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نیز دارای این مقام می‌باشند. (الاسرار الفاطمیه، مسعودی/82 - 85)
با تتبعی در روایات می‌توان یافت که امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام برتر از دیگر اوصیا و به عبارتی «خیرالاوصیاء» هستند. (برای آگاهی از نمونه‌ای از این روایات ر.ک: معانی‌الاخبار، ابن‌بابویه/58؛ دلائل الامامه، طبری/90؛ الغیبه، طوسی/191؛ بحارالانوار، مجلسی/33/283)
بنابراین، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نیز که کفو امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام بوده و بضعه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و همسر خیرالاوصیا امام علی‌علیه‌السلام می‌باشند، به دلیل اولویت و فحوای خطاب، دارای همان مقام هستند و حجت بر امامان علیهم‌السلام می‌باشند. (الاسرار الفاطمیه، مسعودی/85؛ فاطمةالزهراء امّ‌ابیها، امینی/27)
▪ نتیجه‌گیری
می‌توان با استناد به معنای لغوی و نگاهی به دیگر روایات، گفت: معنای حجت بودن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها دلیل و برهان بودن اقوال و افعال آن حضرت است که ائمه بزرگوار ما علیهم‌السلام بدان احتجاج می‌کردند. بدین صورت که دو معنا از معانی پیش‌گفته توسط عالمان اسلامی با مفهوم لغوی متناسب‌تر بوده و با مفهوم مستفاد از روایت و قرینه‌های روایی دیگر هم‌خوانی بیشتری دارند.
1. حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها الگویی برای امامان معصوم‌علیه‌السلام هستند و در مواضع مختلفی، ائمه اطهار علیهم‌السلام دلیل و برهان عمل خود را افعال آن حضرت سلام‌الله‌علیها قرار داده‌اند و در مقابل ادله مخالفین بدان استناد ورزیده‌اند.
2. مصحف حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها برهان و دلیلی برای ائمه معصومین علیهم‌السلام بوده است و در مقابل دیگران به آن مصحف استناد می‌کرده‌اند و در واقع آن مصحف، باب وساطت علمی بین خداوند و ایشان می‌باشد.
در پایان این موضوع، می‌توان این‌گونه اظهار داشت که، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها که حجت بر امامان علیهم‌السلام بوده‌اند، حجت بر مردمان نیز در همه اعصار هستند. از این‌رو، بر همگان است که به سیره آن حضرت احتجاج نموده و در همه ارکان زندگی به آن بانوی مکرمه و بزرگوار تأسی نمایند.
مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤالات دینی
برگرفته از هفته نامه افق حوزه، شماره 500