امروزه بسیاری از متولیان امور تعلیم و تربیت معتقدند لازم است در مورد کودکان و نوجوانان تربیت جنسی تحقق پیدا کند؛ اما در مقوله این که چه کسانی تعلیم دهنده باشند و چه محتوایی را آموزش دهند، اختلافات زیادی است. اصولا تربیت جنسی از دیدگاه اسلام عبارت از : این که فرد در دوره‌های رشد به گونه‌ای پرورده شود که با جنسیت خود یعنی نقش مذکر و مونث آشنا شود و به آن افتخار کند و آداب اجتماعی و دینی در ارتباط با خود و دیگران را بیاموزد و به تدریج آمادگی برای ازدواج و تعاملات اجتماعی پیدا کند و به گونه‌ای توانمند شود که عواطف و فعالیت‌های جنسی خود را در جهت قرب خدا به کار گیرد. لذا برای تربیت جنسی باید به اصالت‌های اسلامی بازگشت زیرا خالق حکیم بر کلیه زوایای پیدا و نهان وجود انسان علم دارد؛ از این رو غنای مبانی تربیتی این آیین ربّانی را نباید مورد غفلت قرار داد. در این راستا در ذیل اجمالا اشاراتی به اصول حاکم بر این نوع تربیت می‌شود.
1. نظام تعلیم و تربیت در دیدگاه مسلمانان مبتنی بر آموزه‌های روان شناختی ربّانی است و در مقوله تربیت دینی یک بینش کلی حاکم بر همه رفتارها و بایدها و نبایدهای آموزشی و تربیتی است، به گونه‌ای که بین آن‌ها نوعی ارتباط، انسجام، نظم و هماهنگی ایجاد می‌کند. در این نظام تربیتی مربی و متربّی در پرداختن به آن مکلف و مأجورند.[1]
2. تربیت جنسی نیز از نگاه اسلام به عنوان جزئی از کل نظام تعلیم و تربیت مورد توجه می‌باشد؛ زیرا اسلام به همه نیازها و زمینه‌های رشد شخصی و شخصیتی انسان به ویژه کودکان از زمانی که ممیز می‌شوند، عنایت دارد تا زمینه پرورش انسان صالح فراهم گردد. در این فرآیند مربّی مسلمان با توجه به آموزه‌های اسلام پیوسته در تلاش است تا به رفتار جنسی نیز رنگ عبادی دهد؛ اما باید دقت داشت این نوع تربیت از دشوارترین و حساس ترین انواع تربیت‌هاست و اندک اشتباه و غفلتی در این باره ممکن است برای کودکان عواقب جبران ناپذیری را ایجاد کند.[2]
3. فقدان یک نظام تربیتی مبتنی بر مبانی وحیانی و وجود دیدگاه صرفاً مادی و فیزیولوژیک به تربیت جنسی و غفلت از هنجارهای روانی- معنوی- اخلاقی و اجتماعی انسان، باعث می‌شود بشر مدرن در بحران‌های خطرناک بی بند و باری اخلاقی، شهوت پرستی، بروز امیال کاذب بین دختران و پسران، بلوغ زودرس، افزایش آشفتگی‌های روحی و روانی[3]، افزایش رفتارهای پرخطر، ازدیاد پورنوگرافی، سقط جنین، ایدز و ... قرار گیرد.[4]
4. بهترین مربیان در تربیت جنسی کودکان، در دیدگاه اسلام و حتی بعضی روشنفکران غربی[5] والدین هستند؛[6] زیرا اولین مصداق جامعه پذیر کردن فرزندان، خانواده است و از آن جا که مسائل جنسی به گونه‌ای است که در حالت طبیعی- انسان‌ها در تعلیم آن مأخوذ به حیا هستند و این حیاورزی به خودی خود مطلوب است[7] و طبیعی است که یکی از عوامل حفظ حیاء مثبت، شخصی کردن و خصوصی کردن فضا، محتوا و مخاطب در تربیت جنسی می‌باشد که این امر در حیطه خانواده و توسط پدر و مادر فراهم می‌شود.
5. والدین در تربیت جنسی اسلامی، فرزندان را با هنجارهای شرعی آشنا می‌کنند تا راه پاکدامنی و برخورد مشروع و معقول را با این نیاز طبیعی نشان دهند. در فرآیند این تربیت باید هم از آموزش‌های نظری و هم عملی بهره برد. به طور مثال توصیه شده، از آغاز بخش دوم کودکی بستر خواب کودکان را از هم جدا کرد[8] و اذن ورود به اتاق والدین را به رسمیت شمرد.[9] و همچنین خود والدین نیز از هر گونه رفتار محرّک که مخلّ شخصیت اخلاقی و جنسی کودک باشد پرهیز نمایند و کودک را نیز از رفتاری که به تحریک احساس جنسی بیانجامد، باز دارند.
همچنین آموزش عملی، طهارت، غسل، استبراء و احکام نگاه به نامحرم، و حتی آموزش ارتباط با محارم[10]، عادت ماهیانه و ... از دیگر هنجارهای شرعی برای نونهالان در بخش دوم کودکی است که باید به تدریج بستر آموزش آن فراهم شود.
6. در نظام تربیتی اسلام تأکید شده که کودک از آغاز بر اساس حیا و عفت پرورش یابد و حتی نسبت به نگاه به اندام کودک ممیز و نگاه کودک ممیز به دیگران محدودیت‌هایی در نظر گرفته شده است.[11] این در حالی است که برخی نهادهای غربی با نگاه تند و افراطی تا آن جا پیش رفته اند که آموزش جنسی در مدارس را ترویج می‌کنند و حتی به طور مثال معتقدند والدین در مقابل فرزندان نیز برهنه باشند و توصیه‌هایی از این دست را در پرورش کودک لازم می‌شمارند و به تبع بعضی روشنفکران ایرانی نیز که دچار دگردیسی در هنجارهای دینی و بومی شده اند بر این رویه در کشور دامن می‌زنند.[12] غافل از آن که به اذعان منتقدان روان شناس غربی این روش در نظام آموزشی مدارس آنان با شکست‌های جبران ناپذیر مواجه شده است.[13]
7. پاسخ به سؤالات کودکان توسط والدین در مورد شناسایی حقایق وجودی پیکر خویش و یا دیگران باید همانند روش قرآن کریم[14] با پاسداشت آداب و اخلاق باشد. ضمن این که باید به پرسش‌های کودک پاسخ درست و منطقی داد و به اندازه سن و عقل و درک کودکان با او مواجهه کرد و از توضیحات اضافی پرهیز نمود؛ ولی در عین حال از کنایه و مجاز هم در پاسخ کمک گرفت و هرگز نباید با پاسخ‌های بی شرمانه (یا فیلم و عکس و ...) حیا را در کودکان از بین برد؛ زیرا روان شناسان معتقدند: شرم و حیا خصلتی پسندیده در وجود انسان است که مهارت خویشتن داری به طور شایسته را در انسان بالا می‌برد[15]؛ زیرا اساس عفت و پاکدامنی حیاست[16] و این خصلت را باید در کودکان خیلی زود تقویت کرد. زیرا طرح مباحث جنسی بدون پرده پوشی، خود از عوامل تحریک زاست که منجر به ضربات جبران ناپذیر و بلوغ زودرس و بعضاً رفتارهای پر خطر و به دنبالش اُفت تحصیل و غیره در نوجوانان می‌شود.
8. آموزش گام به گام و تدریجی در تربیت جنسی، اصل دیگری است که در نظام اسلام به آن توجه شده است. این نوع تربیت از دیدگاه اسلام مستمر است و تا پایان عمر به درازا می‌کشد؛ لذا بعد از خانواده: مدرسه، رسانه‌ها و اجتماع باید آن را تقویت و پشتیبانی نمایند. البته اگر تصدی گری خانواده به علت عدم آگاهی در این نوع تربیت‌ها ممکن نباشد باید با مطالعه و تدبیر مسئولان فرهنگی و مشاوران جامعه با رعایت اصول حاکم بر این دست آموزش‌ها به سمت واجد شرایط کردن والدین پیش بروند.
9. ویژگی های رفتار جنسی در افراد گوناگون متفاوت است و کمتر می‌توان در این عرصه نسخه‌های عام و پیام‌های یکنواخت را به مخاطبان عام در یک دوره یا گروه سنی و یا یک گروه، آموزش داد؛ زیرا به طور مثال زمانی که بعضی نوجوانان آمادگی پذیرش این آموزش‌ها را دارند. عده ای هنوز در دنیای کودکی به سر می‌برند؛ لذا شناخت مخاطب و روحیات و خصوصی کردن این آموزش‌ها بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا دوره نوجوانی، دوره شور هیجان همراه با شیطنت و غفلت هاست و جدّی ترین مقولات آموزشی در مدارس و محیط‌های عمومی از مواجهه طنز گونه برای این طیف برخوردار است که شخصی کردن فضا در آگاهی دادن در امور جنسی نتیجه مطلوبی را به همراه خواهد داشت و اصل حیا و شرم نیز آسیب نخواهد دید. (البته رعایت خصوصی کردن فضا در مورد این آموزش‌ها به زوج‌های جوان نیز بسیار مهم است که متأسفانه در دوران اخیر مواجه با حجم زیادی از دوره‌های آموزشی عمومی با محتوای جنسی هستیم که آثار ناگوار در تخریب تقوای جنسی و بحران خانواده در دراز مدت خواهد داشت). ضمن این که در آموزه‌های عملی پیشوایان اسلام این رویه قابل دستیابی است به عنوان نمونه در منابع آمده است که «روزی علی بن جعفر با برادرشان امام موسی کاظم علیه السلام بودند و می‌خواستند مطلبی در امور زناشویی بیان کنند. در آن هنگام پسری هم همراه آنان بود، امام پیش از گفتگو از آن پسر می‌خواهند کمی جلوتر حرکت کند؛ زیرا سخن خصوصی دارند».[17]
این سیره تربیتی اهل بیت علیهم السلام نیز نشان از رعایت حریم در این نوع از آموزش‌هاست.
10. پرورش روحیه حمّیت و غیرت ورزی که از فضیلت‌های اخلاقی است باعث می‌شود دختران و پسران[18] از بسیاری از رفتارهای نابهنجار جنسی پرهیز کنند. البته برای پرورش غیرت در نوجوانان باید از همان روش‌های پرورش حیا و عفت بهره جست و با ارائه الگوهای مناسب به ویژه در خانواده این روحیه را تقویت کرد.
11. تقویت اراده و عزت نفس نیز از نیازهای روحی کودکان و نوجوانان است[19] که به طور غیر مستقیم در خویشتن داری و عفاف گرایی و تربیت جنسی موثر است؛ زیرا کسی که از عزت کافی برخوردار است با غنای روحی بالا برای خویش ارزش قائل است و حاضر نیست تن به ذلّت گناه و رفتارهای پرخطر یا انحراف جنسی بدهد.[20]
12. از دیگر اصول حاکم در تربیت جنسی فرزندان، ایجاد فضای سالم و ارزشی در محیط خانواده و زدودن عوامل بدآموز و انحراف زا از فضای زندگی افراد خانواده است. زیرا اگر فضا و محیط خانه سالم باشد و به دور از عوامل محرّک باشد فرزندان عفیف، غیور، پاکدامن و خویشتن دار بار می آیند و غریزه آنان مسیر طبیعی خود را طی می‌کند و تا به هنگام ازدواج، سالم می‌ماند.
شایان ذکر است تعالیم روح بخش اسلام به همه جوانب زندگی بشر پرداخته و اگر اصل شرم و حیا را در آموزه‌های جنسی اصل قرار داده از آن طرف اسلام بی تفاوت نسبت به این نیاز طبیعی نبوده و راهکارهای مناسب برای مدیریت رفتاری این نیاز ارائه شده است؛ اما باید دقت کرد موفقیت یک نسل در تربیت صحیح سبب می‌شود زنجیره‌ای صحیح در نسل‌های بعدی پدید آید. تربیت جنسی که شاخه‌ای مهم از تربیت است نیز به همین گونه است و یک سیر از مفعول به فاعل (فرزندانی که خود والد می‌شوند) را طی می‌کند[21] لذا با دقت و هوشیاری باید در این زمینه ورود پیدا کرد.
در آخر باید اذعان کرد که مطالب فوق چکیده ای از دریای بی کران آموزه های اسلامی در بحث تربیت می‌باشد که به عنوان کلید تحقیق و جستجو به مخاطبان ارائه شده است و ورود به این عرصه مستلزم مطالعات عمیق کارشناسی در زمینه‌های گوناگون است تا بتوان به ارتقای سطح سلامت و تحقق اهداف عالی تعلیم و تربیت اسلامی جامه عمل پوشید.
والسلام
واحد پژوهش مکتب نرجس علیهاالسلام
01/03/96
پی نوشت:
1. مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص30-26.
2. زندوانیان، احمد، ابعاد مراحل تربیت جنسی دختران و زنان از نظر اسلام، نشریه بانوان شیعه، ش25، ص66.
3. دموس، نانسی لی، دروغ هایی که زنان باور می‌کنند، ترجمه: پریسا پور علمداری، ص95-94.
4. بلومن فلد، ساموئل، آموزش جنسی و ویرانی اخلاق در آمریکا، ترجمه: مریم رفیعی، سایت worldnetdaily، نشریه حورا، ش17، ص43.
5. دِمارنف، دافنه، غریزه مادری، ترجمه: آزاده وجدانی، ص139.
6. «حَقُّ الوَلَدِ علَى الوالِدِ أن يُحَسِّنَ أدَبَهُ» مستدرک الوسائل، ج2، و نیز سوره تحریم، آیه6: «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً»
7. «إنَّ لِكُلِّ دينٍ خُلقاً و خُلقُ الاِسلامِ اَلحَياءُ» منتخب میزان الحکمه، ص170.
8. «اذا بَلغَ اَولادکم سَبع سِنینَ ففرقوا بینَ فرشهم.... کنز العمال، ج16، ص441 و وسائل الشیعه، ج21، ص461؛ من لا یحضره الفقیه، ج3، ص436.
9. سوره نور، آیه58: کودکان به حد بلوغ نرسیده اند در سه وقت (برای ورود بر شما) باید اجازه بگیرند....
10. قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: اگر یکی از محارمتان همانند خواهر- عمه- خاله را خواستید ببوسید، پیشانی و سر او را ببوسید و از بوسیدن لب و صورت خودداری کنید، مجلسی، بحار الانوار، ج104، ص38.
11. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم: «غلّظ عَورته فانَّ حُرمَه الصَغیرِ کَحُرمَه الکَبیر و لا ینظر اللهُ اِلی کاشفِ عوره»، مستدرک علی الصحیحین، ج3، ص257.
12. فقیهی، علی نقی، تربیت جنسی، ص128.
13. کالینز، تونی، دام های آموزش جنسی در آمریکا، سایت: FreerePublic.com نشریه حورا، ش17، ص37.
14. مراجعه به آیات: مائده/6، یوسف/23، نور/ 58، نساء/ 21، بقره/187، نساء/ 23.
15. ثابت، حافظ ، تربیت جنسی در اسلام، ص279.
16. امام علی علیه السلام: حیا مانع زشتکاری است، میزان الحکمه، ص170.
17. مجلسی، بحار الانوار، ج103، ح23، ص273.
18. قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: «اَلغَيرَةُ مِنَ الايمانِ وَالمِذاءُ مِنَ الجفاء»: غیرت نشانه ایمان است و رفتارهای بی شرمانه نشانه ستمکاری است. بحار الانوار، ج103، ص25.
19. بازارت، ملانی، عزت نفس سالم، مترجم: الهام آرام نیا، ص19.
20. قال علی علیه السلام: «مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَيْهِ شَهَواتُهُ» نهج البلاغه، حکمت449.
21. زندوانیان، احمد، ابعاد و مراحل تربیت جنسی دختران از نظر اسلام، نشریه بانوان شیعه، ش25، ص96.