بِسم الّلهِ الرحمنِ الرحیم
قال الله العظیم :
وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ إِلاَّ الَّذينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنَّا بِالَّذي أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ (عنکبوت46)
بااهل کتاب جز به روشی که از همه نیکوتر است مجادله نکنید، مگر کسانی که از آنها مرتکب ظلم و ستم شدند ، و به آنها بگویید ما به تمام آنچه از سوی خدا بر ما و شما نازل شده ایمان داریم، معبود ما و شما یکی و در برابر او تسلیم هستیم.
معرفی یک روش تربیتی (جدال احسن)
نکات مورد توجه آیه:
در تعریف تربیت گفته‌‌اند: انتخاب رفتاروگفتار مناسب، ایجاد شرایط و عوامل لازم و کمک به شخص مورد تربیت تا بتواند استعداد‌ها ی نهفته‌اش را در تمام ابعاد وجود و به طور هماهنگ پرورش داده،شکوفا سازد و تدریجاً به سوی -هدف و کمال مطلوب حرکت کند.
درآیه فوق قران کریم توصیه می‌نماید که پس از شناسایی مخاطب و انتخاب روش مناسب،گفتگوی با طرف مقابل را با جدال احسن به کار بگیرید.
نکته اول :بعد از آنکه در جمله‌ی "اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْك" خداوندرسول خدا صلی الله علیه و آله را مامور کرد تا از طریق تلاوت قران دعوت و تبلیغ کند اینک در جمله مورد بحث کیفیت دعوت را بیان می‌کند.
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله با بت پرستان لجوج و جاهل به مقتضای حالشان با منطقی تند سخن می‌گفت و معبودانشان را سست‌تر از تارهای عنکبوت معرفی می‌کرد. اما برخورد با اهل کتاب باید به صورت ملایم‌تر باشد، به دلیل اینکه آنها حداقل بخشی از دستورهای انبیاء و کتب آسمانی را شنیده بودند و آمادگی بیشتری برای برخورد منطقی داشتند که با هر کس باید به میزان عقل و دانش و اخلاقش سخن گفت.
نخست می‌فرماید:با اهل کتاب جز به روشی که از همه بهتر است مجادله نکنید"وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلاَّ -بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ"
" تُجادِلُوا"از ماده "جدال " در اصل به معنی تابیدن طناب و محکم کردن آن است. این واژه در مورد ساختمان محکم و مانند آن به کار می‌رود.
هنگامی که دو نفر به بحث می پردازند و در حقیقت هر کدام می خواهد دیگری را از عقیده اش بپیچاند به این کار- مجادله گفته می شود.
مجادله وقتی نیکو به شمار می‌رود که با درشت خویی وطعنه و اهانت همراه نباشد .و این به خاطر آن است که هدف از بحث و مجادله برتری جویی و تفوق طلبی و شرمنده ساختن طرف مقابل نیست، بلکه هدف تاثیر کلام و نفوذ سخن در اعماق روح شخص مقابل است.
مجادله کننده ومخاطب بایداز نظر فکر با یکدیگر نزدیک باشند، به این معنا که هر دو علاقمند به روشن شدن حق بوده و در نتیجه هر دو با کمک یکدیگر حق را روشن سازند و لجاجت و عناد بخرج ندهند.
نکته دوم :هر قانونی استثنایی هم دارد، از جمله همین اصل کلی در بحث و مجادله اسلامی.
در مواردی ممکن است رعایت شرایط جدال احسن حمل بر ضعف و زبونی شود و یا طرف مقابل آن چنان مست و مغرور باشد که این طرز برخورد انسانی بر جرات و جسارتش بیفزاید لذا در ادامه آیه به صورت یک استثناء می‌فرماید: مگر کسانی از آنها که مرتکب ظلم وستم شدند. " إِلاَّ الَّذينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ"
*همان‌ها که برخود و دیگران ظلم کردند و بسیاری از آیات الهی را کتمان نمودند تا مردم به اوصاف پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آشنا نشوند.
*آنها که ظلم کردند و فرمان های الهی را در آنجا که بر خلاف منافعشان بود زیر پاگذاردند.
*آنها که ظلم کردند و به جای بحث منطقی دست به شمشیر برده و متوسل به زور شدند وبه شیطنت و توطئه چینی پرداختند.
نکته سوم : درآخر آیه یکی از مصداق های روشن مجادله به احسن را که می تواند الگوی زنده‌ای برای این بحث باشد به میان آورده می‌فرماید: بگویید ما به تمام آنچه از سوی خدا بر ما و شما نازل شده است ایمان داریم معبود ما و شما یکی است و در برابر او تسلیم هستیم ."وَ قُولُوا آمَنَّا بِالَّذي أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ "
این جملات زیبا و تاکید بر مشترکات و اینکه همه ایمان به خدای واحد داریم نشان از حذف همه‌ی تعصب ها می‌دهد و تسلیم بی قید و شرط در برابر "الله"
این نمونه ای از "مجادله به احسن"است که هر کس بشنود مجذوب آن می شود و نشان می دهد اسلام گروه گرا و تفرقه طلب نیست.
نمونه های این بحث در قران فراوان است از جمله موردی که امام صادق علیه السلام در حدیثی به آن اشاره کرده و می‌فرمایند: مجادله به احسن مانند مطلبی است که در سوره یس در مورد منکران معادآمده است.
وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِيَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَ هِيَ رَميمٌ
شخصی از آن روی که آفرینش خودرا فراموش کرده بود استخوان پوسیده ای را مثل آورد وگفت چه کسی این -استخوانها رادرحالی که پوسیده اند زنده خواهد کرد.
قُلْ يُحْييهَا الَّذي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّه وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَليمٌ (78و79 )
ای پیامبر بگو همان کسی که نخستین بار استخوانها را پدید آورد زنده می کند او به هر آفریده ای داناست.