جلسه اول(99/9/26):
مقام معظم رهبری مدظله العالی:
"پرداختن به مسئله خانواده و به خصوص مسئله سلامت و امنیت و ارامش و تکریم زن در محیط خانواده یکی از مسائل اصلی است. این از مسائل اصلی است. نگاه کنید ببینید در خانواده ها عوامل سلب ارامش و سکینه روحی زن چه چیز هایی است؟ دنبال این باشید که با شیوه های گوناگون، با قانون و روش های تبلیغی و روش های گوناگون اینها را برطرف کنید. این اساس قضیه است،تصور از همسر،زن در خانه، تصور یک موجود درجه دویی که موظف به خدمتگذاری به دیگران است. این تصور بین خیلی ها هست، بعضی به زبان می اورند و بعضی به زبان نمی اوردن اما تصورشان این است. این درست نقطه مقابل چیزی است که اسلام بیان کرده است. من مکرر عرض کردم این حدیث معروف را که ؛ "المراء ریحانه و لیست بقهرمانه"؛ در این حدیث می گوید خیال نکن زن کارگذار توست در کار های خانه، این خودش یک فضلی است که از او چندین فضل گشوده می شود."
از مسائل پژوهشی حوزه زن و خانواده و به لحاظ نظری این است که با توجه به اینکه می خواهیم فایده و کاربردی بر نتیجه پژوهش ها مترتب باشد باید ببینیم که به چه حلقه های مفقوده ای در زمره این مطالعات توجه نکرده ایم. بخصوص از این جهت که در برنامه های چهارم و پنجم و ششم توسعه تقریبا می شود گفت توجهات و بندهایی مختص به حوزه خانواده داشته ایم، ولی اثرات ان را به صورت ملموس و مشهود درک نمی کنیم.
توجه داشته باشید که ما به لحاظ سیاست، اسناد بالا دستی خوبی داریم، سندهای تحکیم تعالی خانواده داریم که مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است و سندهای ما قبل ان که مرتبط با جایگاه زنان و منشورحقوق زنان و مسئولیت هایشان است.
مشکلی که وجود دارد و باعث شده اهداف و ارمان های بالادستی محقق نشود این است که برای تبدیل این این اسناد و به تعبیری ایده‌آل های ما به ریز عملیاتی برای دستگاه های اجرایی یک سری مراحل و رتبه هایی وجود دارد، که اقداماتی را می طلبد، صرف تثبیت سند تحکیم تعالی خانواده و نوشتن قانون ان و در شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاست های کلان را تصویب کنیم کفایت نمی کند. خوب است که ایین نامه های مرتبط با ان هم نوشته می شود، ولی یک بررسی لازم دارد که ما با توجه به سند تحکیم خانواده کدام یک از بند ها را از بلندترین مرتبه تا پائین ترین مرتبه که امداد رسانی به خانواده است و ثمره ان باید در خانواده های ما دیده شود، چه کارها و اقداماتی انجام شده، جدا جدا و بند به بند و فصل به فصل اقدامات اجرایی که در این خصوص انجام شده را استخراج کنیم، اینها را به تفکیک لازم داریم. ممکن است بعضی از دستگاه ها بر حسب تقسیم کارشان قسمتی از این کار را انجام داده باشند، اما کار منسجمی در این زمینه انجام نگرفته است. لازم است که ما این اسناد رسمی را رصد کنیم که از مرحله کلیت چطور تبدیل به مرحله ورود به سبد خانواده های ما شد؟ سبد حقوق و مسئولیت ها و وظایفی که تک تک اعضای خانواده برعهده دارند، ایا فقط روی کاغذ و به عنوان یک سیاست امده یا چند اقدام در مورد ان انجام شده که از سطح کلی مقداری خرد تر بشود و عینی تر و قابل اندازه گیری بشود. ولی هنوز به مرحله رساندن اثرات ان به خانواده نرسیده، یعنی خیلی عملیاتی نشده است.
در محور های پژوهشی باید ببینیم بند اول سیاست های تحکیم متعالی چیست و دستگاه ها تقسیم کارشان چگونه بوده، چطور این بند تبدیل به یک ماده قانونی در برنامه توسعه شده یا نشده است؟ گزارش گیری ها چطور بوده است؟ وضعیت گذشته و حال ان چگونه است؟ نرخ، شاخص ها و میزان ان استخراج شود و در یک سیر تحولی اینها را بررسی کنیم، مثلا طی برنامه پنجم تا ششم چه تغییراتی کرده است یا از ششم تا هفتم چه تغییری می خواهد انجام شود.
ضرورت مهم دیگری که وجود دارد این است که بعد از سیاست های تحکیم و تعالی خانواده سیاست های جدید تری داشتیم، سال 1398 که مقام معظم رهبری به مجمع تشخیص مصلحت ابلاغ کردند و انها هم بعد از بررسی به دستگاه های اجرایی و هیئت دولت منعکس کردند، این سیاست ها که اسم ان سیاست های کلی خانواده است، خوب است که مورد مطالعه جدی قرار بگیرد و در دستور کار مرکز پژوهش زنان و خانواده قرار بگیرد، بند به بند ان که شامل 16بند است باید تجزیه و تحلیل شود، این سیاست ها از زمان ابلاغ ان که اخر سال 98بوده تا الان، چه اقداماتی برای انجام شده و چه برنامه ای برای بند به بند ان داریم، تقسیم کار سازمانی و نهادی و اجرایی برای اجرای هر بندی بین دستگاه های مختلف چگونه است. ما در مرکز پژوهشی زنان برای تحقق بند یک تا بند شانزده چه وظیفه ای داریم. اینها را در برنامه دستگاه خودمان قرار دهیم و برای ان برنامه ریزی کنیم. من می خواهم به بند اول و دوم اشاره کنم که بند های مهمی هستند و به نظر من روح حاکم بر سیاست های کلی خانواده و بند هایش ضمیمه نامه ابلاغی مقام معظم رهبری را تشکیل می دهند اشاره کنم.
یعنی یک پویایی لحظه به لحظه و در عین حال منطبق با شرایط بیرون و محیطی که خانواده را احاطه کرده است،این محیط می تواند محیط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی که در خانواده و جامعه خانواده حاکم است، باشد. اگر بخواهیم این افق و دامنه را پهن تر کنیم زمینه و قابلیت گسترش دارد.
به نظر من یکی از ضرورت های پژوهشی امروز حوزه مطالعات زنان و خانواده پرداختن به این روش است. نظریه پردازی در خصوص این روش است و بحث کردن بیشتر در این روش و برگذاری کرسی های ازاد اندیشی،نظریه پردازی نقد و ترویج علم هست که به نحوی ما بتوانیم این را تبیین کنیم تا ببینیم مشکلاتمان کجاست و برای ان چاره اندیشی کنیم.
بند اول و دوم به بحث خانواده محوری اشاره دارد، ما کلمه خانواده محوری را تا قبل از این به صورت مجزا و مفهومی در سیاست های خانواده نداشتیم.
خانواده محوری چیست که در بند اول و دوم سیاست های کلان خانواده هست؟
ایا سیاست های قبلی از جمله سیاست های تحکیم و تعالی خانواده، خانواده محور نبوده که الان مورد تاکید سیاست های جدید خانواده قرار گرفته است؟
خانواده محوری در نگاه عامه مردم چگونه است؟ در نگاه مسئولین چگونه است؟
اینها احتیاج به کار پژوهشی دارد، بحث من متمرکز برضرورت های پژوهشی حوزه زن و خانواده است، البته کارهایی توسط مجمع تشخیص و کارگاه هایشان شروع شده و در کمیسیون خانواده مرکز توسعه الگوی اسلامی ایرانی هم این کار را با همکاری مجمع تشخیص انجام می دهند، ولی کفایت نمی کند و ما احتیاج داریم که بقیه دلسوزان و بقیه مراکز مطالعاتی هم به سهم خودشان وارد این حوزه بشوند و در دستور کار پژوهشی خود قرار بدهند، تا این سیاست ها فقط در مرحله کاغذ نباشد و به مرحله کاربردی و عملیاتی و اجرایی شدن برسد.
به نظر من مراکز پژوهشی این وظیفه را دارند که در دستور کار مطالعاتی قرار دهند و باز خوانی کنند، ضرورت ها، الزامات و مقتضیاتش،پشتوانه ها و چالش های نظری حوزه تحقق خانواده محوری را رسم کنند.
من فقط به بند یک و دو اشاره کردم ، شانزده بند و جود دارد ولی به نظر من این دو بند روح حاکم بر بند های دیگر است به نحوی و مقداری کلی تر است. بند های دیگر
حوزه رسانه و حوزه های دیگر را مورد بحث قرار داده اند، که در جای خودش بسیار خوب است، ولی اگر برای بندهای یک و دو برنامه ریزی داشته باشیم می توانیم بندهای دیگر را در دل ان تعریف کنیم و یک ارتباطی بین بند های سیاست های ابلاغی سال 98 ایجاد کنیم. من به جد این امر را از وظایف مراکز پژوهشی و مطالعاتی حوزه زنان و خانواده می دانم که باید به ان پرداخته شود.
جلسه دوم(99/9/27):
در هفته پژوهش هستیم با موضوع خانواده و زنان، مد نظرمان این است که محور های پژوهشی را قدری بررسی و تبیین کنیم. با توجه به شرایط موجود و مقتضای عصری که در ان به سر می بریم مسائل حوزه زنان و خانواده مانند سیر تحول خانواده و اتفاقات و تغییراتی که در جهان افتاده و همراه با ان مسائل و نیازها متفاوت و متحول شده است و نیازمند بررسی های بسیار بیشتری است. به نظر می رسد ما هم با توجه به شرایط داخلی کشور خودمان و هم با توجه به شرایط جهانی و محیط اطراف و منطقه می بایست مسائل حوزه زنان را با دیدگاه کلان نگر بررسی کنیم، در عین حال که نگاه کلان به حوزه مسائل خانواده و زنان ما را از توجه به اجزای خانواده و نقش های تشکیل دهنده ان غافل نکند، به عبارت دیگر ما همیشه در بررسی های پژوهشی حوزه زن و خانواده در دو محور بیشتر مستقر بودیم، به نقش های درون خانواده یا نگاه جزئی نگرانه و اتمیک و ذره ای داشتیم، یعنی هر نقشی را جدا جدا بررسی کردیم، گفتیم مادری چیست؟ فرزندی چیست؟ پدری چیست؟ و نقش زن و شوهری را بررسی کردیم و یا اینکه خانواده را به صورت کلی در سطح ایران نگاه کردیم و شرایط و مصالح و مقتضیاتی که بر ان حاکم است، نگاهی که الان لازم داریم نگاه رفت و برگشتی و تعاملی است که هم جزء و هم کل را ببیند و هم کثرت و هم وحدت را ببیند.
اگر اسم این روش را وحدت در عین کثرت بگذارید مرتب باید از اجزای خانواده، نقش های کوچک خانواده بپرهیزد و فقط ان را محور مطالعات خودش قرار ندهد، برای اینکه رابطه رفت و برگشتی بین خانواده و محیط بیرون خانواده که از منطقه و محله شروع می شود تا شرایط ملی و بین المللی که باید در حالت متقابل و تعاملی و رفت و برگشتی مطالعه شود.
این روشی است که تا کنون خیلی ادعا کرده ایم که اینطور خواسته ایم نگاه بکنیم یا خیلی از مکاتب و حوزه های نظری هم داعیه این را داشته اند که ما می خواهیم خانواده را به صرف اجزای تشکیل دهنده ان نبینیم و خانواده را درقیاس ملی و منطقه ببینیم، ولی به طور کلی این روش خیلی به طور علمی ساماندهی نشده و احتیاج به تبیین زیر بناهای علمی دارد.
اسم این روش را هرچه که می گذارید، وحدت در ضمن کثرت، کثرت در ضمن وحدت، روش خاص، روش صیرورت، روش ترکیبی یا هر چیز دیگری که می گذارید باید خیلی به ان پرداخته شود، و تبیین شود که ما چگونه می خواهیم این حرکت یا این پویایی از درون اجزاء خانواده به بیرون و از بیرون به درون خانواده، تاثیر و تاثرات انرا ببینیم و بررسی کنیم، روش رفت و برگشتی که عرض می کنم می تواند پویایی نظام خانواده و تغییر و تحولات ان را توضیح دهد و حرکت های حاکم بران را هم مورد بررسی خود قرار دهد.
به عبارت دیگر ما تا حالا خیلی مقطعی نگاه کردیم و مثل این است که فقط یک عکس از زنان و خانواده شان گرفته ایم، حالا احتیاج به فیلم برداری داریم، یعنی یک پویایی لحظه به لحظه و در عین حال منطبق با شرایط بیرون و محیطی که خانواده را احاطه کرده است،این محیط می تواند محیط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی که در خانواده و جامعه خانواده حاکم است، باشد. اگر بخواهیم این افق و دامنه را پهن تر کنیم زمینه و قابلیت گسترش دارد. به نظر من یکی از ضرورت های پژوهشی امروز حوزه مطالعات زنان و خانواده پرداختن به این روش است. نظریه پردازی در خصوص این روش است و بحث کردن بیشتر در این روش و برگزاری کرسی های ازاد اندیشی،نظریه پردازی نقد و ترویج علم هست که به نحوی ما بتوانیم این را تبیین کنیم تا ببینیم مشکلاتمان کجاست و برای ان چاره اندیشی کنیم.