بِسم الّلهِ الرحمنِ الرحیم
قال الله العظیم:
وَوَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
و به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادر خود نیکی کند و اگر آن دو کوشیدند تا چیزی را که بدان علم نداری شریک من سازی از ایشان اطاعت مکن سرانجام شما به سوی من است. پس شما را از (حقیقت)آنچه انجام می‌دادید آگاه خواهم ساخت.
وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحينَ (8 و9 عنکبوت)
و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده بی شک آنان را در زمره‌ی شایستگان در می‌آوریم.
نـظام عـاطـفی اسـلام
نکات مورد توجه آیات:
خداوند تبارک و تعالی در سوره‌های انعام ،اسراء،مریم،،عنکبوت،لقمان،احقاف،مساله احترام به پدر و مادر را مطرح می نماید.
قران کریم در بعضی از این موارد از تعبیر "وصیت"استفاده می‌کند. در این کلمه زبان جذب و کمال لطف نهفته است.
توصیه، همان امر به معروف و نهی از منکر است لیکن به گونه‌ای رقیق‌تر. زیرا توصیه از ناحیه کسی است که در مقام فرمانروایی و استعلاء بوده و در عین حال نهایت لطف خود را به کار گرفته و مخاطب را مجذوب خود می‌کند. در تعبیر وصیت ،خوف فوت نیز نهفته است. گویا پروردگار میفرماید احسان به والدین را فراموش نکنید زیرا هر لحظه امکان از دست دادن هست.
نکته اول : نخست به عنوان یک قانون کلی که از ریشه های عواطف و حق شناسی سر چشمه می‌گیرد میفرماید: ما به انسان توصیه کردیم نسبت به پدر و مادرش نیکی کند. "وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً"
"وصینا"از ریشه "وَصی"در اصل به معنای وصل کردن چیزی به چیز دیگراست.اگر به سفارشات متوفی "وصیت"می‌گویند ازاین جهت است که او تصرفات پس از مرگ خویش را به تصرف های زمان حیات خود پیوند می زند.
درآیه شریفه خداوند تعبیر "انسان" را به کار برده است. شاید کلمه اشاره به آن باشد که این قانون ریشه در سرشت و فطرت همگان دارد و مخصوص مومنان نیست بلکه هر کس شایسته نام انسان است باید در برابر پدر و مادرحق شناس باشد و احترام و تکریم و نیکی به آنها را در تمام عمر فراموش نکند.
در آیات دیگر قرآن کریم تعبیر بالوالدین احسانا آمده ولی در این جا از کلمه "حسنا"استفاده شده است. مفسران می گویند:اگر به جای صفت، مصدر به کار رفته است می‌خواهد نهایت و مبالغه در آن را برساند.
جالب و مهم این که احسان و نیکی به والدین بدون قید و شرط است. شرط نژادی،سنی، منطقه‌ای،علمی، اجتماعی،سیاسی ،اقتصادی و ایمانی ندارد. حتی اگر کافر و مشرک باشند نیز باید احسان کرد.
نکته دوم : در ادامه‌ی آیه برای اینکه کسی تصور نکند پیوند عاطفی با پدر و مادر می‌تواند بر پیوند انسان با خدا و مساله ایمان حاکم گردد هشدار داده و میفرماید: اگر آن دو (پدر و مادر)تلاش و کوشش کنند وبه تو اصرار ورزند که برای من شریکی قایل شوی که به آن علم نداری از آنها اطاعت مکن." وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما"
تعبیر "جاهداک "مفهومش به کار گرفتن نهایت تلاش و کوشش و اصرار آنهاست.
تعبیر" به ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ " (چیزی که به آن علم نداری) اشاره به منطقی نبودن شرک است. به بیان دیگر جایی که انسان علم به چیزی نداشته باشد باید از آن پیروی نکند قرآن در سوره اسرا آیه 36 میفرماید:"وَلا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ " تا چه رسد به اینکه علم به بطلان آن داشته باشد.
به این ترتیب از اینجا یک اصل کلی استفاده می شود: که هیچ چیز نمی‌تواند بر ارتباط انسان با خدا حاکم گردد که آن مقدم بر همه چیز است،حتی بر پیوند با پدر و مادر که نزدیکترین پیوندهای عاطفی است.
در حدیثدآمده است : لَا طَاعَه لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَه الْخَالِقِ (نهج البلاغه حکمت 165)
اطاعت از مخلوق در عصیان خالق روانیست.
درواقع قران هشدار می دهد اگر والدین معاذ الله خواستند دست از توحید بر دارید اطاعت نکنید. اینجا نمی‌توانید بگویید المامور معذور
نکته سوم :در پایان آیه می افزاید :بازگشت همه شما به سوی من است و من شما را از اعمالی که انجام می‌دهید آگاه می‌سازم و پاداش و کیفر آن را بی کم وکاست در اختیارتان خواهم گذاشت " إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ "
این جمله در حقیقت تهدیدی است برای کسانی که راه شرک را می پویند و کسانی که دیگران را به این راه دعوت - می‌کنند . زیرا صریحا می‌گوید خداوند حساب همه‌ی اعمال آنها را نگاه می دارد و به موقع تحویل آنها می دهد.
نکته چهارم : درآیه بعد خبر می‌دهد از کسانی که پدر و مادر او را به سوی شرک خواندند و او به حکم خداوند ازآنان نافرمانی کرده و ناچار از ایشان کناره گیری کر .خداوند در برابر پدر و مادری که از دست داده بهتر به آن دو می‌دهد و به پاداش ایمان و عمل صالحش او را در زمره صالحان در می‌آورد.
"وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحينَ"
این پاداش در مقابل کسانی است که به اصرار پدر و مادر از ایمان خود بر گشته اند!