قال الله العظیم :
*وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ
* فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدينَ (حجر/ 97 و 98)
ما می دانیم سینه تو از آنچه آنها می گویند تنگ می شود (و تو را سخت ناراحت می کنند)
(برای دفع ناراحتی آنان) پروردگارت راتسبیح و حمد گوی، و از سجده کنندگان باش .
نقش ذکر در تربیت و رشد
نکات مورد توجه آیات:
بنابر آیات فوق خداوند آگاهی خود را از دلتنگی و اندوه پیامبر صلی الله علیه وآله از تبلیغات سوء واستهزاءهای مشرکان، به آن حضرت اعلان فرمود تا پیامبر را دلداری داده و سپس توصیه به تسبیح همراه با حمد و ستایش و سجده می نماید تا بدین وسیله نگرانی ها واندوه ها زدوده گشته و موجب تقویت روحیه پایداری و آرامش خاطر گردد.
نکته اول :
خدای متعال در کلام خود و به خصوص در سوره های ابتدای هجرت، نبی اکرم صلی الله علیه وآله را دلداری و تسلی داده است و این به خاطر صدمات زیادی است که آن بزرگوار در راه تبلیغ دین با آن مواجه شده است .پیامبران چون دیگر انسانها دربرابر ناملایمات متأثر می شوند . تبلیغات سوء واستهزای آزار دهنده حربه همیشگی مشرکان وکافران علیه اسلام بود و این مسأله نبی اکرم صلی الله علیه وآله را بسیار آزرده و اندوهگین می ساخت .خداوند می فرماید: ما می دانیم که سخنان آنها سینه ی تو را تنگ و ناراحت می سازد « وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضيقُ صَدْرُكَ بِما يَقُولُونَ »
نکته دوم :
رهبران الهی نیازمند به استمداد از پروردگار با ذکر و نماز در برابر مشکلات می باشند . بنابراین راه حل قرآن کریم برای زدودن آثار سخنان زشت و ناهنجار به پیامبر صلی الله علیه وآله این است که به تسبیح پروردگار بپرداز و در برابر ذات پاکش سجده کن.
« فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدينَ » چرا که تسبیح خداوند اولا اثرات بد گفتار آنها را از دل های مشتاقان الله می زداید و از آن گذشته به آنان نیرو و توان می بخشد، نور و صفا می دهد، روشنایی و جلا می آفریند و پیوند انسان را با خدا محکم کرده و اراده را نیرومند می سازد. در اثر تسبیح وحمد پروردگار روح آدمی از پرداختن به دنیا و مصائب آن منصرف می گردد.
با این بیان روشن می شود که تسبیح و حمد خدا و سجده و عبادت در ازاله اندوه و سبک کردن مصیبت اثر دارد. به بیان دیگر خداوند به پیامبر صلی الله علیه وآله می گوید: باتوجه به خدای تعالی و حمد و تسبیح و خضوع در برابر او سبب می شودکه سینه ات باز گردد.تسبیح باید با حمد قرین باشد نظیر « سبحان ربی العظیم وبحمده »
شاید سّر اینکه خداوند هم باید تسبیح و تنزیه شود و هم مورد حمد و ستایش قرار گیرد این است که پروردگار با دادن کمال و اعطای نعمت، نقص ها وعیب ها را از دیگران می زداید پس خود از هر نیاز و عیب و نقصی منزه است.
لازم به ذکراست : تسبیح خدا دو گونه است یکی آن که صفات زشت وعیوب را از او نفی کنیم و بگوییم خدا جاهل نیست ، ناتوان نیست ، ظالم نیست و ...
دیگر آن که او را به خوبی ها وفضائلش ستایش کنیم و با بیان کمالات او هرگونه نقص را از وجود پروردگار دور بدانیم مثلا بگوییم خدا عالم است و بر همه چیز قادر است .
نکته سوم:
بعض از مفسران می گویند : درکنار هم آمدن تسبیح، حمد و سجده اشاره به نماز دارد و منظور از عبارت « وَ كُنْ مِنَ السَّاجِدينَ » دستور به نماز خواندن است؛ چنانچه در سوره بقره آیه153 آمده است:
« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ » ای کسانی که ایمان آورده اید از صبر و نماز یاری جویید زیرا خدا با صبر پیشه گان است .
و اگر از نماز با عنوان سجده یاد کرده است به خاطر این است که سجده افضل اجزاء نماز می باشد در این صورت مقصود از تسیبح و حمد ، گفتن سبحان الله و الحمد لله و امثال آن است .
لذا در روایات از ابن عباس آمده است: هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وآله غمگین می شدند به نماز برمی خاستند و آثار این حزن و اندوه را در نماز از دل می شستند .
حاصل سخن اینکه: ذکر ویاد خدا ( اعم از تسبیح وحمد ) و نماز وعبادت باعث می شود که انسان در برابر مشکلات ناشکیبایی ننموده وبه رشد وتعالی دست یابد .