قال الله العظیم:
وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعه لَآتِيَه فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَميلَ *
إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ (85و86 حجر)
و ما آسمان ها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز به حق نیافریدیم و قطعاً ساعت قیامت آمدنی است.پس به نیکویی از (لغزش ها)صرف نظر کن همانا پروردگار تو ،اوست آفریننده دانا.
نکات مورد توجه آیات :
خداوند علیم و خلاق به عنوان مربی دستور به عفو و گذشت می دهد زیرا می داند که این مساله در روح فرد و جامعه و جذب و رشد مردم چه اثری دارد . به کارگیری این دستور برای کمال و رشد همه ی افراد حتی انبیاء لازم است.
نقش عفو و گذشت در تربیت و رشد
نکته اول:
آیه فوق برای تربیت انسان سه مساله ی توحید ،معاد و اخلاق را در کنار هم قرار داده است .زیرا بیشتر گرفتاری انسان به خاطر نداشتن اعتقادات صحیح است. در ابتدا می فرماید :که ما آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است جز به حق نیافریدیم" وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ" ، "بالحق" یعنی هدف آفرینش آسمان و زمین و نظام حاکم بر آنها حساب شده و حق است و از روی بازی نیست . زیرا در سوره دخان آیه 38می فرماید " وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبينَ " ما آسمانها وزمین وآنچه میان آن دواست نیافریدیم که بازی کرده باشیم.
نکته دوم :
چون جهان بر اساس حق آفریده شده است قهراً برپایی قیامت قطعی خواهد بود به بیان دیگر آفرینش جهان بدون برپایی رستاخیز ، پوچ و عبث و به دور از حکمت الهی است بنا براین در ادامه می فرماید: " وَ إِنَّ السَّاعَه لَآتِيَه"قطعاً ساعت قیامت آمدنی است.ساعت ، پاره ای از زمان است و از قیامت به ساعت تعبیر می شود، چون حساب واقع در آن همچون ساعت دنیا زود گذر است و یا بر اثر آن است که مجرمان چون قیامت را مشاهده کنند گویند ما جز پاره ای از روز درنگ نکردیم. " وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَه يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَيْرَ ساعَه ... " ( روم55)
روزی که قیامت برپا شود مجرمان سوگند یاد می کنند که جز زمانی کوتاه در قبرهای خویش نمانده ...
نکته سوم :
به دنبال بیان عقیده به قیامت ، به پیامبر دستور می دهد که در برابر لجاجت ها ، نادانیها ، تعصب ها ، کار شکنی ها و مخالفت ها ی سر سختانه آنان ملایمت و محبت نشان دهد.
از گناهان آنها صرف نظر کن و آنهارا ببخش ، بخششی زیبا که حتی توام با ملامت نباشد" فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَميلَ" .پس به نیکویی از لغزش هاصرف نظر کن.زیرا تو با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتی که به آن ماموری برای تحکیم پایه های مبداءو معاد در قلوب مردم ، نیازی به خشونت نداری."صفح " به معنی روی هر چیزی است مانند صفحه صورت و به همین جهت " فاصفح " به معنی روی بگردان و صرف نظر کن آمده است و از آن جا که روی گرداندن از چیزی گاهی به خاطر بی اعتنایی و قهر کردن و مانند آنست و گاهی به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه لذا در آِیه فوق بلا فاصله آن را با کلمه "جمیل "(زیبا)توصیف می کند تا معنی دوم را برساند.در روایتی از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام می خوانیم که در تفسیر آیه فرمود : " العفو من غیر عتاب " منظور عفو کردن خالی از مواخذه و سرزنش است.
نکته چهارم:
دلیل برلزوم گذشت و عفو جمیل این است که پروردگار آفریننده و آگاه است :" إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ "
او می داند که همه مردم یکسان نیستند و از اسرار درون و طبایع و میزان رشد فکری و احساسات مختلف آنها با خبر است ، نباید از همه آنها انتظار داشته باشی که یکسان باشند بلکه باید با روحیه عفو و گذشت با آنها بر خورد کنی تا تدریجا ًتربیت شوند و به راه حق آیند.