نقش معنویت در پیروزی انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی (رحمت الله علیه)

چکیده

مـتـفـکـران و نـظـریـه پـردازان بـزرگ جـهـان ، مـقـالات و کـتـابـهـای بـسـیـاری دربـاره ((عوامل موثر در پیروزی انقلاب اسلامی )) نوشته و اعتراف کرده اند که وقوع انقلاب در ایـران در سـال 1357 ش / 1979 م آنـان را بـه تـغـیـیر و تصحیح نظریاتشان درباره چگونگی شکل گیری ، رهبری و پیروزی انقلاب ها واداشته است .

امام خمینی (ره ) که آگاه ترین مردم به اوضاع سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران در سـال اوج گـیـری نـهـضـت و قـبـل از آن بـود، مـهـم تـریـن عـامل پیروزی و رمز موفقیت را همانا ((تحولی الهی )) می داند که در روح مردم ایجاد شده بـود. مـردم بـا سـخـنـان حـضـرت امـام مـتـحـول شـدنـد و بـا تـوجـه بـه خـداونـد و اتـکـال بـه ذات قـادر مـتـعـال ، تـرس از رژیـم را به کناری نهادند و با شجاعت تمام در مـقابل اسلحه سنگین حاکمان ظالم ایستادند. آنان برای خدا قیام کردند و کشته شدن در این راه را شـهـادت و فـوز عـظـیـم دانـسـتـنـد. مـجـمـوعـه ایـن عـوامـل ، مـعـنـویـتـی در کـشـور حـاکـم سـاخـت کـه ثـمـره آن نزول امدادهای غیبی ، وحدت همه اقشار مردم و سرانجام پیروزی معجزه آسا بود. بررسی نظر امام خمینی (ره ) درباره نقش معنویت در پیروزی انقلاب ، موضوع مقاله حاضر است .

کـلیـد واژه هـا: مـعـنـویـت ، امـام خـمـیـنـی (ره )، پـیـروزی انـقـلاب ، تحول روحی ، امدادهای غیبی .

مقدمه

یک . ماهیت انقلاب

امـروزه ((انـقـلاب )) اصـطـلاحـی شـده است برای بیان دگرگونی شدید و ناگهانی در مسائل و موضوعات گوناگونی مانند انقلاب صنعتی ، انقلاب سیاسی ، انقلاب اجتماعی ، انـقـلاب فـکـری ، فـرهـنـگـی و انـقلاب سبز. انقلاب ایران در شمار انقلابهای اجتماعی و بـزرگ قـرار می گیرد؛ زیرا هم حکومت را تغییر داد، هم به تغییر در ایدئولوژی حاکم و نیز خط مشی های اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی انجامید.

نـارضـایـتی عمیق از وضع موجود، گسترش اندیشه و ایدئولوژی جدید، گسترش روحیه انـقـلابـی ، وجـود رهبری (در قالب فرد یا گروه ) که بتواند نارضایتی های موجود در جـامـعـه را عـلیه حکومت بسیج کند، حضور گسترده مردم وجود عنصر خشونت ، از عمده ترین عـوامـلی اسـت کـه دسـت بـه دسـت هـم داده و در یـک سـرزمـیـن یـک انـقـلاب را شـکـل مـی دهـنـد. هـمـه یـا غـالب این ویژگیها را می توان در انقلابهای دنیا همانند انقلاب فـرانـسـه (1789)، انـقـلاب روسـیـه (1917)، انـقلاب های چین (1911 و 1949) انقلاب کـوبـا (1959) انـقـلاب الجـزایـر (1962) و انـقـلاب اسلامی ایران (1357 ش /1979) مشاهده کرد.

هـمـیـن ویـژگـی هـاست که انقلاب را از دیگر پدیده های مشابه همانند نهضت (حرکتی دراز مـدت در قـالب تـلاشـهـای فـکـری و فـرهـنـگـی کـه بر اثر گسترش افکار جدید، رنگ سیاسی و انقلابی به خود می گیرد و یا حتی به انقلاب منجر می گردد)، کودتا (اقدام سـریـع و نـاگهانی گروهی از نظامیان علیه یک رژیم سیاسی که بیشتر به تغییرات سـیـاسـی و گـاه بـه تـغـیـیـرات عـمـیق اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی می انجامد)، شورش (حـرکـتی مقطعی و خشونت بار که گاه مقدمه انقلاب می شود)، جنگ داخلی (طغیان بخشی از قـدرت عـلیـه بـخـش دیـگـر یـا درخـواسـت تـجـزیـه ارضـی ، خـودمـخـتـاری و استقلال بخشی از ساکنان یک کشور)، متفاوت و ممتاز می کند.

دو. عوامل موثر در وقوع انقلاب اسلامی

دربـاره عـوامـل مـوثـر در وقوع و پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا کنون کتابها و مقالات فراوان و ارزشمندی نوشته شده است .این کتابها یا مقالات هر یک به تناسب زمان نگارش و نـیـز پـدیـد آورنـده آن ، یـک ، یـا چـنـد، یا همه عوامل ایجاد انقلاب اسلامی را بر رسیده اند.(1)

در مجموع می توان گفت شرایطی که برای ایجاد یک انقلاب در یک سرزمین لازم است ، در ایـران قـبـل از انـقـلاب فـراهـم شـده بـود: بـیـشـتـر مـردم بـه دلیـل عملکرد رژیم شاه در مقابله با سنن دینی ، عدم احترام به رای مردم و حقوق بشر، از دسـت رفـتـن اسـتـقـلال سـیـاسـی و نـظـامـی کـشـور و عـدم اقـدام جـدی بـرای اسـتـقلال اقتصادی ، سرکوبی آزادیخواهان و روشنفکران ، حکومت بلامنازع ساواک حتی در مـنـازل مـردم ، فـروش بـی حـسـاب نـفـت و ریـخـتـه شـدن بـخـشـی از پـول آن به حساب درباریان ، رواج فساد و فحشاء در دربار، دولت و توجه دولت به رواج بـی بـنـدوبـاری در رسـانـه هـا و به تبع آن در جامعه ، از حکومت پهلوی ناراضی بودند، گر چه به دلیل خفقان شدید جرئت ابراز آن را نداشتند.

همچنین مردم ایران مسلمان بودند و می کوشیدند به احکام عملی آن پای بند باشند. رابطه بـیـن مـسـلمـانـان شـیعه و مرجعیت ، یعنی بالاترین مقام رسمی مذهبی در بین شیعیان بسیار قـوی بـود. تـلاش روحـانـیان و روشنفکران متعهد به نشر کتابهایی که بتواند حقیقت این اسلام را بیان دارد و آن را تنها راه حل جهان امروز معرفی نماید، به گونه ای که مردم از حـیـران و سـرگـردانی نجات یابند و به سعادت دنیایی و آخرتی برسند، اسلام را در جـایـگـاه انـدیشه و آرمان جدیدی قرار داد که توانست ضمن تاثیرگذاری بر افکار مردم ایـران ، بـه ویـژه جـوانـان تـحـصیل کرده ، ایدئولوژی های رقیب را از صحنه خارج کند. شـعـارهـای انـقـلابـیـون در راهـپـیـمـایـی هـای مـیـلیـونـی قـبـل از انقلاب ، مبنی بر سرنگونی حکومت پهلوی و برپایی حکومت علی علیه السلام و اسـتـقـلال ، آزادی و جـمـهـوری اسـلامی ، حضور یک ایدئولوژی قوی را در جامعه انقلابی نشان می داد که مورد پذیرش بیش از 98 درصد، مردم انقلابی قرار گرفته بود.

سـومـیـن عـامـل وقـوع انـقـلاب هـا، یـعـنـی روحـیـه انـقـلابـی نـیـز بـویـژه در سـال مـنـتـهـی بـه تـغـیـیـر رژیـم ، در مـردم ایـجـاد شـده بـود. مـردم ایـران در سـال هـای مـنـتـهی به وقوع انقلاب ، چنان تحول روحی پیدا کرده بودند که به اقدامات رفـرمـیستی اعتنایی نمی کردند و اقدامات سرکوبگرانه شاه آنان را در رسیدن به هدف خود مصمم تر می کرد و مرگ در راه پیروزی انقلاب را سعادت ابدی می دانستند.

و سـرانـجـام وجـود رهبری توانا، هوشیار، آگاه که توانست اعتماد خاص مردم را به خود و بـرنـامه های خود جلب نماید و با ایجاد هماهنگی بین همه اقشار، انقلاب را به اهداف خود بـرسـانـد، چـهـارمـیـن ویـژگی مهم انقلابهاست که در انقلاب اسلامی ایران ، به وضوح مشاهده می شد.

سه . ویژگی های انقلاب اسلامی ایران

ویژگی اساسی و بنیادین انقلاب اسلامی نسبت به سایر انقلابهای جهان ، همانا معنویت گـرایـی آن بـود؛ چـرا کـه رهـبـر نـهـضـت در ایـران ، از راه و روش پـیـامبران الهی الهام گـرفـتـه بـود و با تلفیق معنویت و سیاست ، شیوه ای جدید در راه مبارزه و ایجاد انقلاب فراروی انسانهای آزاده و حق جویان جهان ، و در مرحله نخست ، ایرانیان قرار داد. ایشان با دسـت خـالی و بـدون کـمـک خواستن از قدرتهای موجود جهان ، توانست معادلات و فرضیات مـعـمـول سـیـاسـی جـهـان را بـر هـم بـزنـد و تـحولی عظیم ، و انقلابی شگرف در جهان بیافریند.

حـضـرت امـام (ره ) خـود ویـژگـیـهای منحصر به فرد انقلاب اسلامی ایران را چنین برمی شمردند:

فـراگـیـر بـودن (صـحـیـفـه امـام ، ج 4، ص 354)(2) جـوشـیـدن از مـتـن ملت (256/4 و 516/11) الهـی بـودن (35/5 و 83/5) مـقـدس بـودن (24/7) بـرخـاسـتـن از مـتـن جامعه و فـطـرت انـسـانـی (440/4 و 433/11) خـواسـتـار تـغـییرات اساسی در همه ابعاد جامعه (450/5) ایجاد کننده تحول فکری (383/8 و 245/7) انسانی بودن (130/6 و 103/7) مـنظم بودن (206/5) قوه ایمان ، عامل بسیج سراسری (361/6) وحدت در مقصد (514/7) جـوشیدن انقلاب از درون انسانها (81/5) دادن آزادی مطلق به همه مردم (337/9) سرکوب نـکـردن پـس از پـیـروزی (15/13) نـهـضـت همه قشرها برای مطالبه حق (305/4) غلبه اسـلام بر کفر (360/11) انسجام یافتن مردم با صدای ملکوتی (366/11) قدرت معنوی عـامـل اتـحـاد مردم و پیروزی انقلاب (310/6) مشابهت داشتن با قیام انبیا (315/5) قیام در مقابل همه قدرتهای شرقی و غربی (98/6) متکی بودن به خداوند و خود مردم (171/5 و 232/13) و... .

1-    امام حضرت امام خمینی (ره )، قیامی الهی

امـام (ره ) فـقیهی بود که فقه را تئوری کامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور می دانـسـت و حـکـومـت را نـشـان دهـنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سـیـاسـی و نـظـامی و فرهنگی . (289/21) این فقیه آگاه به زمان و با تقوا، آنگاه که مشاهده کرد حکومت پهلوی آشکارا به مردم و کشور ظلم و خیانت می کند (385/3) و دین اسلام در خطر قرار گرفته (197/1) برخود و طبقه روحانی و نیز آگاهان جامعه وظیفه دانستند تـا مـردم را نـیـز آگاه نمایند و با کمک آنان ، بر حاکمان جور بتازند و مظلومان را نجات دهند.(3)

ایـشـان ابـتـدا بـه نصیحت رژیم پرداختند و شخص شاه را از عواقب مبارزه با دین بر حذر داشـتـنـد (214/1 و 78/1)، امـا هنگامی که آنان به این نصایح و تذکرات وقعی ننهادند، بـا مـعـرفـی کـارهـای ضد دینی و ضد انسانی و ضد ملی شاه ، قیام علیه حکومت ظالم را وظـیـفـه و تـکـلیـف دانستند (23 ـ 21/1 و 159/1 و 162/1). ایشان قیام علیه ظلم را سیره انـبـیـاء، سـیـره حـضـرت عـلی علیهما السلام و امام حسین علیهما السلام (151 ـ 150/4) و برای خدا و اسلام دانستند. (245/7)

امام (ره ) روند انقلاب را خود به طور موجز چنین بیان می دارند:

((شما ملت بزرگ ایران ، همان معنایی که در صدراسلام بود محقق کردید. ابتدا از مدرسه فیضیه بلند شد صدا، و مدرسه فیضیه را خراب کردند. جوانهای ما را بعضشان را شهید کـردنـد. لکـن اسـتـقـامـت اسـبـاب این شد که شکست روحی نخورند. این استقامت موجب شد که اقشار، بعضی به بعضی پیوستند. دعوتهای اسلامی را به جان خریدند و شنیدند و این قـطـره هـا بـه هـم پـیوستند و سیل عظیمی ایجاد کردند؛ قیام همگانی و برای اسلام . قیام بـرای خـدا، قـیـام بـرای جـمـهـوری اسـلام . این قیام در تمام اقشار ملت ریشه کرد و تمام اقـشـار را بـه هـم پـیـونـد داد و ایـمـان در هـمـه ظـهـور پـیـدا کـرد. یـک تحول روحی ، یک تحول فکری ، با اراده مصمم !... همه اقشار با هم قیام کردند و استقامت کردند ((ان تقوموا لله ))؛ قیام برای خدا، جمعاً و فرداً. مادامی که این قیام برای خداست ، مادامی که این وحدت باقی است ، پیروز هستید!)) (245/7)

امـام پـس از تـشخیص تکلیف ، قیام کردند، اما مشخصه قیام و دعوت به قیام این مرد الهی ، فقط انجام تکلیف الهی ، عمل به دستور خدا و کسب رضایت خدا بود. ایشان قیام را تنها راه اصـلاح دو جـهـان و نـتـیـجـه آن را پـیـروزی حـتـمـی و غـلبـه فـرد بـر جـمـع و قلیل بر کثیر می دانستند:

((قـیـام لله اسـت کـه مـوسای کلیم را به یک عصا بر فرعونیان چیره کرد و تمام تخت و تاج آنها را به باد فنا داد... قیام برای خداست که خاتم النبیین (صلی الله علیه و آله و سلم ) را یک تنه بر تمام عادات و عقاید و جاهلیت غلبه داد)) (22/1)

آنـگـاه کـه مـردم اخـلاص امـام را در قـیام مشاهده کردند، گروه گروه به ایشان پیوستند و بـرای حـفـظ دیـن ، مـقـابـله بـا اخـتـنـاق ، چـپـاولگـری ، تـبـاهـی نـسـل جـوان ، ترویج فساد از طریق رسانه ها، تخریب قوه فکر، ترویج خود باختگی و مانند آن ، با امام خود، هم پیمان شدند.

مـردم ایـران مـسـلمـان بـودنـد و دارای عِرق و غیرت مذهبی ؛ اما قدرت تبلیغات وسیع و نیز حـکـومـت قوی اطلاعاتی ، آنان را ساکت نگاه داشته و یا گاه ذهن آنان را به انحراف برده بـود. امـا هـنـگـامی که ندای ملکوتی روحانیِ وارسته ، عالم آگاه به زمان و دلسوزی را شـنـیـدنـد کـه ایـشان را به بازگشت به اصالت خویش و به ارزشهای الهی می خواند، تحول بزرگ و معجزه آسا در آنان پدید آمد.

قـلب امام الهی شده بود و از همین رو سخنش و کردارش هم الهی و تاءثیرگذار شده بود، تا آنجا که ، سنجش تا اعماق قلب مردم نفوذ می کرد. ایشان که خود امتیاز انسان از سایر حیوانات را معنویت انسان می دانستند (310/6)، اینچنین رهنمود می دادند: به سفارش خداوند عمل کرده ، فقط قیام نکنند، بلکه قیامتان لله باشد. (8/8)

و ضمن بیان اهمیت انگیزه و خلوص در بیانات و کردار،(4) می فرمودند:

((وقتی قلب الهی شد، همه چیز انسان الهی می شود، یعنی حرف که می زند، حرفش الهی است ، استماع هم که می کند، استماعش الهی است ، راه که می رود، راه رفتنش همه الهی است . (520/8)

مـردم بـا شنیدن سخنان پیامبر گونه امام (ره )، گویی دوباره و از نو به خداوند ایمان آوردنـد! امـا ایـن بـار، بـا جـان و دل به ندای رهبری آسمانی که آنان را به انجام تکلیف الهـی مـی خـوانـد لبـیک گفتند و جان را بر کف نهاده ، با دست خالی اما قلبی سرشار از ایـمان و معنویت رو به میدان جهاد نهادند. سنگین ترین سلاح آنان این بود که مرگ در راه مبارزه با ظلم و ظالم و شرکت و کفر را فوزی عظیم می دانستند. (491/6)

سـرانـجـام این سلاح ، یعنی معنویت حاصل از ایمان به خدا و ایمان به غیب ، امدادهای غیبی را شامل حال ملت ایران کرد.

روی آوردن بـه مـعـنـویـت و خـداخواهی و حق جویی ، رمز پیروزی انقلاب عظیم اسلام شد و رژیم پهلوی را ساقط کرد و در اندک زمانی ، نظام جمهوری اسلامی را جایگزین آن کرد.

همین سلاح معنویت ، پایه های نظام را استوار، دشمنان خارجی را حیران و دشمنان داخلی را سـرکـوب کـرد و سپس در دفاع جانانه ملّت ایران از دین ، ناموس و سرزمینشان ، طی هشت سـال بـه رزمندگان مدد رساند تا در مقابل دنیا بایستند و سربلند بیرون آیند. حضرت امـام (ره ) در سـخـنـان بـسـیـاری ، بـه ایـن رمز و به این واقعیت اشاره کرده اند. بارها در رهنمودهای کتبی و شفاهی خود به مردم ایران گوشزد کرده اند که اگر می خواهند عزت و اسـتـقـلال و هـویت دینی و حتی ملّی آنان باقی بماند، تنها راهش حفظ معنویت ، حفظ اخلاص خـود در انـجـام امـور و اسـلام خـواهـی آنان است : ((مردمی می توانند کشور خودشان را حفظ کـنـنـد، مـردمـی می توانند مملکت و ملت خودشان را نجات بدهند که معنویت داشته باشند.)) (4623/17)

برای آن که به دیدگاه امام درباره ی نقش معنویت در پیروزی انقلاب ، نزدیک تر شویم ، ابتدا هدف از انقلاب را از دیدگاه امام بازخوانی می کنیم .

امـام (ره ) هـدف از قـیـام را در سـه مـحـور بـیـان کـرده انـد: 1. اسـتقلال ، آزادی و رهایی از اختناق (62/4) 2. زنده کردن ارزشها و ایدئولوژی (129/7) 3. تـحـقـق حـکـومـت عـدالت گـسـتـر اسـلامـی . (362/4) در بـخـش نـخـسـت ، امـام می کوشد عـوامـل تـبـاهـی و سـیـاهـی و سـیـاهـکـاری را از کـشور براندازد (362/4) و در مرحله بعد، ارزشـهـای الهـی را بـه جـامـعـه بـازگـردانـد و در روح انـسـان هـا تـحـول مـعنوی ایجاد کند (382/6) و سرانجام به کمک همین مردم ، حکومت الهی را جایگزین طاغوت نماید. (362/4)

2-    مفهوم معنویت

مـعـنـویـت از نظر رهبر کبیر انقلاب ، همانا ثمره ایمان ، عبودیت و خلوص بندگی خداست : ((آنـچـه موجب سعادت و جاودانگی ما می شود، صفای معنویت و ثمرات خلوص بندگی است .)) (51/21). امـام در بـیـان عـوامـل پـیروزی یک جا می فرماید: ((ایمان به خدا، ایمان به مـبـادی اسـلامـی بود که شما را پیروز کرد.)) (326/18) و در جای دیگر از همه این موارد بـا عـنـوان ((مـعـنویت )) نام می برد: ((ملت ما جریان تاریخ را عوض کرد، آنها حساب همه چیز را می کردند الاّ یک حساب و آن حساب معنویت !)) (310/6)

بـنـابـرایـن مـی تـوانـیـم مـقـوله هـایـی از قـبـیـل ایـمـان بـه خـدا، اتـکـال بـه خـداونـد در امور، تقوا، پیروی از اسلام و احکام الهی ، یاد خدا، شهادت در راه خـدا، اسـلامـخـواهـی و تـحـول روحـی را مـرادف مـعنویت بگیریم و نقش آنها را در پیروزی انقلاب همان نقش و تاءثیر ((معنویت )) بدانیم .

3-    معنویت ، درمان همه دردهای بشر

روح مـعـنویت ، همانا اعتراض به روند غالب بر جهان مادی است . امام امت دردهای بشریت را دوری از مـعـنـویـت و غـرق شـدن در مـادیـات و تحصیل قدرت مادی به هر وسیله و از هر راه دانسته (360/4) معنویت را کلید همه دردها معرفی می کردند (437/5). آنگاه با بیان این نـکـتـه کـه مـکـتـب اسـلام ، مـکـتـبـی مـادی ـ مـعـنـوی اسـت ، مـادیـّت را در پـنـاه مـعـنـویـت قـبـول داشتند. (531/7) ایشان تنها راه نجات بشر را از زیر بار هزاران مشکلی که او را احـاطـه کـرده ، و تنها راه برخوردار شدنش ‍ از زندگی انسانی را، روی آوردن به اسلام دانستند. (180/6 و 437/5) سرانجام مردم مسلمان ایران نیز برای بیرون رفت از بحران ، تئوری معنویت گرایی امام را پذیرفتند. از همین جا فطرت پاک و ریشه های خدا باوری مـوجـود در قـلوبـشـان جـانـی تـازه گـرفـت و وجـودشـان را از ایـمـان ، توکل بر خدا و عشق به معبود و در یک کلام ، معنویت پر کرد؛ معنویتی که چاره ساز شد و جریان تاریخ را عوض کرد:

((مـلت ما جریان تاریخ را عوض کرد! آنها [رژیم پهلوی و حامیانش ] هم حساب همه چیز را می کردند الاّ یک حساب ، و آن حساب معنویت [بود].)) (310/6)

4-     قیام ، تکلیف الهی

حضرت امام (ره ) قیام علیه حکومت ظالم را تکلیف الهی تشخیص داده بودند: (ر. ک : 151/1 و 166/1) از جـمـله : ((مـا می گوییم چرا کارهایی را که به خلاف دین است انجام می دهد؟ شـاه مـی خـواهـد مـثـل پـدرش بـی دیـنی را رواج دهد. ... اکنون ... ما هم باید به یاری خدا مخالفین دین را سرنگون کنیم .)) (232/1)

ایـشـان در این باب می فرمایند: ((خداوند تبارک و تعالی می فرماید: فقط یک موعظه من دارم ... : اِنَّمـا اَعـِظـُکـُم بِواحِدَةَ ان تَقُوموا للهِ؛ وقتی که دیدید که دین خدا در معرض خطر است ، برای خدا قیام کنید.))

((امـیـر المـؤ منین (علیه السلام ) می دید که دین خدا در خطر است ، معاویه دارد وارونه می کند دین خدا را، برای خدا قیام کرد. سید الشهدا هم همین طور، برای خدا قیام کرد... .

((هر وقت دیدید که بر ضدّ اسلام ، بر ضد رژیم انسانی ، اسلامی ، الهی خواستند قیام کـنـند، خواستند وارونه کنند مسائل اسلام را، به اسم اسلام ، اسلام را بکوبند، اینجا لله باید قیام کرد.)) (10/8)، همچنین ((قیام علیه ظلم سیره انبیاء بوده است .)) (152/4)

رهـبـر کـبـیر انقلاب ، آن فقیه آگاه و دین شناس ، با تکلیف دانستن قیام علیه حکومت مقتدر، مـسـلح ، دارای پـشتوانه ای جهانی ، دارای سازمان اطلاعاتی بسیار کار کشته ، امّا ظالم و خائن به ملّت ، به نهضت مردم برای سرنگونی شاه ، رنگ خدایی زدند و از مردم خواستند که در قیام خود خدا را و انجام وظیفه الهی را در نظر بگیرند تا قیامشان به ثمر برسد. (511/5)

شیوه حرکت را نیز همان شیوه و منطق صدر اسلام معرفی کردند: ((ما همان منطق مسلمین صدر اسـلام را کـه اگـر در جـنـگ کـشـته شویم به بهشت می رویم و اگر بکشیم به بهشت می رویم ، همان منطق را داریم .)) (124/4)

5-    تحول روحی در مردم

و چـنـیـن بود که تحولی عظیم در روح مردم ایران و به ویژه جوانان ، در روی آوردن به اسـلام ، ایـمـان و مـعنویت پدید آمد و ((تحولی که در نفوس مسلمین پیدا شد، رمز پیروزی بود.)) (339/6)

امـّا ((ایـن تـحـول ، یـک تـحـول الهـی بـود و یـک دسـت غـیـبـی مـردم را ایـن طـور مـتـحـول کـرد)) (426/8 ، 188/8) و ((خـدا خـواسـت کـه بـا قـدرت الهـی ایـن تحول پیدا شود.)) (229/7) و (234/9 و 481)

ایـجـاد تـحـول روحـی بـه قـدرت و خـواست خداوند (58/3/26) و در نتیجه محکم تر شدن اعتقادات دینی ، و فداکاری مخلصانه در راه خدا، فضای کشور اسلامی را سرشار از عطر و طـعـم مـعـنـویـت کـرد و حـضـور مـعـنـویـت نـیـز زمـیـنـه را بـرای نزول امدادهای غیبی خداوند فراهم نمود:

((تـحـول ، مـعـجـزه ی الهـیِ خـدای تـبـارک و تـعـالی ، در مـدت کـمـی هـمـچـون مـتـحـول کـرد ایـن ارواح طیّبه و این نفوس قدسیّه را که در خیابانها راه افتادند و فریاد کـردنـد مـرگ بـر ایـن سـلطـنت پهلوی !... این تحول یک معجزه واضحی است که در مدتی کوتاه برای همه اقشار این ملت پیدا شد.)) (229/6)

البـتـه سـنـت الهـی بـر آن اسـت کـه ((اگـر قـیام لله شد، پشتیبانش هم الله است ... شما مـلاحـظـه کـردیـد که از اول نهضت تا کنون چه علائم غیبی پیدا شده است و چه تاءییدات الهی در این نهضت پیدا شده است . این ، دلیل بر این است که نهضت شما لله بوده است .)) (138/13)

اعـتـقـاد مـردم بـر ایـن کـه کـار آنـان خـدایـی اسـت ، آنـان را بـر آن داشـت کـه تـا بـا اتکال به خداوند متعال ، مادیات را هیچ بپندارند و تنها برای خدا قیام کنند:

((ایـن دسـت غیب است که این تحولات را در کشور ما ایجاد کرده است ... این خداست که در یک شـب کـَاَنـّه قـلبـهـای ایـن مـلت را مـتـحـول کـرد و تـمـام ایـن مـلت را در مـقـابـل آن قـدرتهای بسیار عظیم شیطانی به ایستادگی واداشت و دست همه قدرتها را از کشورمان کوتاه کرد... .

ایـن مـلت را خـدای تـبـارک و تعالی با دست عنایت خودش و با قدرت کامله خودش قدرتمند کـرد و مـتـحول کرد به انسانهای الهی ، انسانهایی که برای خدا قیام کردند و برای خدا ادامه می دهند.)) (382/15)

((ایـن غیر از تقدیر الهی ، غیر از حکم الهی نیست ! ایمان است ، اگر ایمان نبود نمی شد. ایـمـان بـه خـدا ایـن کـار را کـرد... قـدرت ایـمان غلبه کرد بر قدرتها و الا ما که چیزی نداشتیم !)) (347/6)

((ایـن قـوه ایمان است که مردم را سرتاسر ایران بسیج کرد. این دست غیبی الهی بود که مردم ایران را سرتاسر از بچه دبستانی تا پیرمرد بیمارستانی با هم همصدا و با هم ، هـم مـطـلب کـرد... قـدرت ایـمـان ، قـوه اسـلام ، قدرت معنوی ملت ایران پیروزی را به ما ارزانی داشت .)) (361/6)

6-    مطرح نبودن مادیات ، و از سر هوا گذشتن

اسـتـاد شـهـیـد مـرتـضی مطهری درباره نقش معنویت در پیشبرد انقلاب می فرماید: ((اگر مـعـنـویـت را فـرامـوش کـنـیـم ، انـقـلاب خـود را از یـک عـامـل پیش برنده محروم کرده ایم .)) و در پاسخ آنان که رسیدن به عدالت را شعار خود قرار داده بودند، تاءکید داشتند که : ((بدون معنویت ، عدالت امکان پذیر نیست .))(5)

امـّا بـرای رسـیـدن به معنویت باید از سر هوا و هوس برخاست و قدم در جاده ((گذشتن از مـادیـات )) نـهـاد. امـت امـام ، چـنین کردند و ثمره آن را هم که همان پیروزی معجزه آسا بود، چیدند:

((ایـن الغای افکار متعدد و پشت کردن به خود و رو کردن به خدا؛ حقیقت این است که ملت ما به خودش پشت کرد [و] به خدا رو آورد. آن چیزهایی که نفسش خواهش داشت ، توجه به آن نداشت . همه توجهش به این بود جمهوری اسلامی را ایجاد کند.))

((این ، توجه به خدا بود، از خود گذشته بود، به خدا پیوسته بود. این رمز بود، این رمز پیروزی است .)) (58/1، 368/11)

7-    شهادت طلبی ، اوج معنویت و رمز پیروزی

امـام امـت (ره ) بـدون اتـکـا بـه شـرق و غـرب و بـدون اسـتـفـاده از روشـهـای رایـج مـانـند تـشـکـیـل حـزب ، تاءسیس روزنامه و یا روشهای مسلحانه ، نهضت را شروع کردند. ایشان فقط با اتکا بر قدرت لایزال الهی و مدد گرفتن از مردم در صحنه ی اجتماعی توانستند انگیزه مردمی را بر اساس باورهای دینی و مفاهیمی چون محرم ، عاشورا، شهادت ، و بدون وعده های مادی مدیریت کرده ، انقلاب عظیم اسلامی را به پیروزی رسانند.

((رمـز پـیـروزی مـا ایـن بـود کـه جـنـبـه فـقـط سـیـاسـی نـبـود، فـقـط بـرای نـفـت و امثال اینها نبود، جنبه معنوی بود، اسلامی بود. جوانان آرزوی شهادت می کردند.)) (23/7)

معنویت امام آنچنان تحولّی در مردم ایجاد کرد که ((شهادت )) بزرگ ترین آرزوی جوانان و فـوز عـظـیـم شـد: ((مـلت مـا کـه در ایـن نـهـضـت پـیـروز شـد، ایـن فـقـط بـرای اتکال به خدا بود... . آن تحول این طور بود که شهادت را برای خودشان فوز عظیم می دانستند. ... این رمز پیروزی بود.)) (502/6)

((ملّت ما عاشق شهادت بود با عشق به شهادت این نهضت پیش رفت . اگر این عشق و علاقه نبود، ما هرگز در مقابل آن همه قدرت پیروز نمی شدیم ! مشت غلبه کرد بر تانک ها، بر تـوپ هـا. ایـن ایـمـان بود. این برای این بود که جوان های ما از مردن نمی ترسیدند. [و] شهادت را فنا نمی دانستند، شهادت را یک زندگی جاویدان می دانستند.)) (332/9)

آرزوی کـشـتـه شـدن در راه مـعـشـوق و مـعـبـود، بالاترین درجه عرفان و معنویت است و رمز پـیـروزی : ((رمـز پـیـروزی ایـن اسـت کـه شـهـادت را آرزو بکنند و به حیات ، حیات مادی دنـیـایـی ، حیوانی ارزش ‍ قائل نباشند... . این رمز [پیروزی ] است که قرآن آورده است .)) (503/6)

یـکـی از عـوامـل مـهـم در هـر قـیـام و یـا در هـر جـنگی ، شجاعت و نترسیدن سربازان و قیام کـنـنـدگـان اسـت . جـنـگ روانـی در اصـل بـرای ایـجـاد رعـب در دل دشـمـن طـراحـی و اجـرا مـی شـود. امـّا در پـرتـو ایـمـان بـه خـدا و مـعـنـویـتـی کـه در دل مردم ، در برهه شکل گیری انقلاب ایجاد شد، مردم و به ویژه جوانان ، جراءتی عظیم در دل خـود یـافـتند و همین جراءت ، آنان را در مقابل همه قدرت رژیم استوار نگاه داشت تا توانستند فجر پیروزی را به تماشا بنشینند.

((رمـز پـیـروزی ، اتـکـای بـه قـرآن و ایـن شـیـوه شـیـعـه مـقـدس کـه شـهـادت را اسـتـقـبـال مـی کـردنـد بـوده ، خـوف در دل آنـهـا نـبـود! در عـیـن حـال کـه تـانـک هـا و مـسـلسـل هـا بـه روی آنـهـا آتـش مـی گـشـود، آنـهـا اسـتـقـبـال مـی کـردنـد، خـوف نـداشـتـنـد. مـشـت بـر تـانـک غـلبـه کـرد! مـشـت بـر مـسـلسـل غـلبـه کرد! مشت بر ابرقدرت ها غلبه کرد! این رمز را حفظ کنید... ملت ما تا با خداست ، پیروز است .)) (24/7)

8-     ایمان ، شالوده معنویت و پیروز کننده انقلاب

قـدم اول در رسـیدن به معنویت ، ایمان به خدا و روی آوردن به خالق هستی است . این قدم نخست در شرط تحول مردم و مسلح شدن به معنویت و سرانجام پیروزی است :

((آفـریـن بر این قدرت ایمان و قدرت بازوی عزیزان و صدها آفرین بر امّتی که خود را و جـوانـان خـود را از لجـنـزار و کـانون فساد و تیره روزی که رژیم شاهی برای آنان فراهم کرده بودند رها ساخته و به اوج عظمت و معنویت رساندند.))

((شـمـا سـربـازان اسـلام ، شـمـا جوانمردان با ایمان ، با ایمان خودتان شکستید این سدّ بـزرگ را، شـکـسـتـیـد ایـن قـوت طـاغـوتی را و این قوّه ی شیطانی را. شما با ایمان این پیشرفت را کردید. ... و خداوند شما را پیروز کرد و خدا شما را پیروز می کند. مادامی که به خدا توجه داشته باشید.)) (136/7)

معنویت ، همانا ایمان و توجه به خدای تبارک و تعالی است :

((ایـن آزادی ... ایـن اسـتـقـلالی کـه خـدای تـبـارک و تـعالی به ما داده است و دست اجانب را کـوتاه کرده است ، این برای خاطر آن قدرت ایمان و وحدت کلمه و توجه به خدای تبارک و تـعـالی بـود کـه دسـت عـنـایـت حـق تـعالی بر سر این ملت سایه افکند و این پیروزی حاصل شد.)) (243/8)

((اجـتـمـاعات یا قوای مادی و معنوی و نیروی ایمان پیش رفتند و این نهضت عظیم را به پا کردند و آن قدرت های شیطانی را شکستند.)) (223/8)

(و سـرانـجـام آن کـه :) ((مـعنویت غلبه کرد بر مادیت ؛ خدا غلبه کرد به شیطان و غلبه دارد بـر شیطان !)) (427/8) ((ملّت ما برای خدا قیام کرده است و ملّتی که برای خدا قیام کند، از هیچ چیز نمی ترسد و آسیب نمی بیند.)) (26/13)

(و تـوصـیه :) ((عزیزان من ! ایمان خود را قوی کنید، گمان نکنید که قدرت مادی این کار را کرد. این حساب معنوی است و نه حساب مادی !)) (310/6)

((همان روحیه ای که در زمان رسول الله (ص ) برای مردم پیدا شده بود... . این روحیه در مـلّت مـا پـیـدا شده بود... . آنچه ما را غلبه داد، این روحیه بود، فلسفه نبود، جهان بینی نـبـود، اسلام شناسی نبود. هیچ این حرف ها نبود! (492/6) این چیزی [روحیه ای ] که شما را غـلبـه داد، مادامی که آن هست پیش شما، شما پیروزید! دعا کنید باشد! جدّیت کنید، جدّیت کـنـیـد کـه نـگـهـش داریـد. خـدا بـه شـما عنایتی کرده است . این عنایت را حفظش کنید! نگهش دارید!)) (203/8)

نتیجه

((مـا مـی دانـیـم کـه ایـن انقلاب بزرگ که دست جهانخواران و ستمگران را از ایران کوتاه کرد، با تاءییدات غیبی الهی پیروز شد. ... بنابراین نباید شک کرد که انقلاب اسلامی ایـران از هـمه انقلاب ها جداست : هم در پیدایش ، هم در کیفیت مبارزه و هم در انگیزه انقلاب و قیام .)) (401/21) شما گمان نکنید که [در مبارزه با رژیم مسلح شاه ] ایران دارای سلاح بـود. ایـران سـلاحـش سـنگ بود، چوب و مشت [...] لکن سلاح معنوی داشت . سلاح معنوی اش ایـمـان بـه مـکـتـب ، خـدای تـبـارک و تـعـالی ، توکل به مبداء قدرت و وحدت کلمه بود.)) (84/13)

((رمز پیروزی شما اول ایمان ثابت و بعد وحدت کلمه بود.)) (310/6) ((پیروزی موافق هـیـچ حـسـابـی [مادی ] نبود. آنها حساب های مادی را دارند... این حساب معنوی است نه حساب مـادی .)) (310/6) ((مـادامـی کـه آن [روحـیـه مـعـنـویِ زمـان رسـول الله ] هـست ... شما پیروزید.)) (203/8) ((و خداوند شما را پیروز کرد و خدا شما را پیروز می کند مادامی که به خدا توجه داشته باشید!)) (136/7)

پی نوشتها:

1- بـه عـنـوان نـمـونـه ، رابـرت لونـی و تـدا اسـکـاچـیل به ترتیب در کتاب های ریشه های اقتصادی انقلاب ایران و دولت تحصیلدار و اسـلام شـیـعـی در انـقـلاب ایـران ، بـه بـررسـی نـقـش عـامـل اقـتـصـادی ، مـارویـن زونـیس و فرخ مشیری به ترتیب در کتابهای شکست شاهانه و دولت و انـقـلاب اجـتـمـاعـی در ایـران ، به نقش روان شناختی ، ایرواند آبراهامیان و مثیاق پـارسـا بـه ترتیب در کتابهای علل ساختاری انقلاب ایران و ریشه های اجتماعی انقلاب بـه عـلل سـیـاسـی ، عـلی دوانـی و حـامـد الگـار و گـیلزکپل ، به ترتیب در کتابهای نهضت روحانیون ایران ، ریشه های انقلاب اسلامی ، و انـتـقـام خـداونـد بـه عوامل فرهنگی و سرانجام مایکل فیشر، نیکی کری و فرد هالیدی در کـتـابـهـا و مـقـاله اخـتـلاف مـذهـبی تا انقلاب ، ریشه های انقلاب ایران و ((انقلاب ایران : تـوسـعـه نـامـوزون و مـردم گـرایـی مـذهـبـی )) مـجـمـوعـه عوامل موثر در وقوع انقلاب اسلامی در ایران را بررسی کرده اند.

2- بـرای سـهـولت در آدرس دهـی بـه سـخـنـان حضرت امام (ره )، از این پس تنها به شماره صفحه و شماره جلد کتاب صحیفه امام (ره ) (مجموعه آثار امام خمینی (ره )، مؤ سسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی ، تهران ، 1378) اکتفا می شود.

3-  ولایت فقیه ، امام خمینی (ره )، (مؤ سسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره )، تهران ، 1377) ص 28 ـ 29.

4- چهل حدیث ، امام خمینی (مؤ سسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، تهران ) حدیث بیستم .

5-  پیرامون انقلاب اسلامی ، مرتضی مطهری ، ص 128.

نویسنده: نصیری،محمد؛ حصون - تابستان 1387، شماره 16