مبانی و قواعد تفسیری، نقشی اساسی در تفسیر صحیح آیات دارد. مقصود از «مبانی»، اصول موضوعه و ثابت‌شده نزد مفسّر است که در تفسیر آیات نقش دارد و موارد پرشماری را شامل می‌شود. مقصود از «قواعد» نیز آن دسته از ضوابط کلّی است که بر مصادیق متعدّد قابل تطبیق بوده حکم آن‌ها را مشخّص می‌کند و مفسّر نمی‌تواند برخلاف آن‌ها برداشتی را ارائه دهد.
جواد ایروانی
چکیده
تفاوت برداشت‌ها از یک آیه و نوع پاسخ‌گویی به پرسش‌های قرآنی، در موارد بسیاری متأثّر از تفاوت نظر مفسّران در اصول پذیرفته‌شده (= مبانی) و قواعد مورد قبول است. در این نوشتار، پس از ذکر بخشی از مبانی و قواعد تفسیری، سه مورد از آن‌ها – که اهمّیّت ویژه‌ای دارند- بررسی می‌شود و نمونه‌هایی برای آن ارائه می‌گردد؛ نخست حجّیت ظواهر قرآن و تقدّم نص بر ظاهر، که براساس آن، مفسّر به ظواهر قرآن ملتزم بوده در عین حال، نصّ قرآنی را بر ظاهر آن- در موارد توهّم تعارض- مقدّم می‌دارد. دوم استعمال لفظ در بیش از یک معنا، که نظریة برگزیده، جواز و کاربرد آن در تفسیر است و سوم نقش شأن نزول در فهم آیه که خود مبتنی بر اثبات صحّت شأن نزول است. برای این منظور، مفسّر بایستی بیشتر به ارزیابی محتوایی شأن نزول‌ها بپردازد؛ چه سند غالب شأن نزول‌ها از صحّت و اعتبار برخوردار نیستند.
واژگان کلیدی: مبانی و قواعد تفسیری، ظواهر قرآن، استعمال لفظ در اکثر از معنا، شأن نزول.